مقاله ای به زبان ترکی /احمد ایله ابراهیم داستانی / علیرضا ذیحق

  علیرضا ذیحق

احمد ایله ابراهیم داستانی

احمد- ایبراهیم داستانی بو گوٍنه قده‌ر سینه‌لرده یاشاسا دا مکتوب‌لاشمامیش و آشیق ادبییاتی‌نین قـیزیل صحیفه‌لرینده اوْنون اوٍچوٍن هله بیر یـئر آچیلمایـیبدیر. اؤز‌ل‌لیکله بو داستاندان بیر یـئرده دانـیشیلمایـیب. احمد ایله ایبراهیم داستانی «خوْی» و «اورمو» - دا چوْخ دئـییلن صؤحبت‌لردن‌دیر و سئویملی آشیقلارین دیللرینده- دیشلرینده گزه‌ن بیر خلق داستانیدیر.

   علیرضا ذیحق

احمد ایله ابراهیم داستانی

احمد- ایبراهیم داستانی بو گوٍنه قده‌ر سینه‌لرده یاشاسا دا مکتوب‌لاشمامیش و آشیق ادبییاتی‌نین قـیزیل صحیفه‌لرینده اوْنون اوٍچوٍن هله بیر یـئر آچیلمایـیبدیر. اؤز‌ل‌لیکله بو داستاندان بیر یـئرده دانـیشیلمایـیب. احمد ایله ایبراهیم داستانی «خوْی» و «اورمو» - دا چوْخ دئـییلن صؤحبت‌لردن‌دیر و سئویملی آشیقلارین دیللرینده- دیشلرینده گزه‌ن بیر خلق داستانیدیر.

احمد ایله ایبراهیم داستانی، اصلی- کرم و آشیق قریب‌ ایله شاه صنم داستانی کیمی دئـییل‌ کی، سئوگی‌یه چوْخ یـئر وئریله و داستانـین قهرمانلاری، سئوگیلی‌لرینه چاتماق اوٍچوٍن، قوربت ائللره دوٍشوٍب سازلا- سؤزله چتین‌لیک‌لره قلبه چالالار و صاف اوٍره‌ک‌لریندن چاغلایان اینام و ایمان‌لاریلا دار گوٍنده ارن‌لر قئـیب‌دن اوْنلارین دادینا چاتالار. هابئله شاه ایسمایـیل و سئـیدی داستانی کیمی دئـییل کی، سئوگیلی‌لری اوغروندا جاندان باشدان کئچه‌لر و قهرمانلیق گؤسترمک‌له اوٍره‌ک ایستک‌لرینه چاتالار. بو داستاندا سئوگی و محبّت دالغالانسا دا ایکی سئوگیلی ایبراهیم و بیگیم، قارا قوٍوّه‌لر اهانتینه اوغرایـیب دار آغاجیناجان گئتسه‌لر ده، سئوگی‌دن اوْ تهر کی، باشقا محبّت داستانلاریندا گؤروٍروٍک چوْخ سؤز آچیلمیر. داستاندا ایکی قارداشین اوٍره‌ک باغلیلیق‌لارین، اوْنلارین چتین‌لیک‌لرله اوٍزبه اوٍز اوْلدوقلارین و تقدیرین نه سایاق اوْنلارا اوْیون اوْینادیق‌لارین گؤره‌رک اینسانلارین ایچه‌ری دوٍنـیا و عاطیفه‌لریندن، درین و دویغولو حالدا سؤز آچیلیر و آغلادیجی حزین شئعرلر ایله، داستان موٍخاطب‌لری‌نین دویغولارینی تحریک ائدیب تیراژیک صحنه‌لرین یارانماسینا سبب اوْلور. بو داستانی خوٍلاصه‌ ده اوْلاراق ایلک دفه خوْی‌لو آشیق علی رحمانی‌نین دیلیندن ائشیدیب مکتوب‌لاشدیرارکن، اومید ائدیره‌م کی اوْنون زامانلا آیاقلاشماسی اوٍچوٍن بیر یاردیم سایـیلا.

احمد- ایبراهیم داستانی توقات شهریندن باشلایـیر. توقات شهری‌نین شاهی زوٍله‌ر شاه‌دیر کی، اؤولادی اوْلمور. نذیر نیاز ائدیر کی، اؤولاد صاحیبی اوْلسون و تانری اوْنون ایسته‌یینی یـئرینه یـئتیریر. آنجاق بیر اوْغلان یوْخ ایکی اوْغلان اوْنا وئریر کی، ائکیز تایی اوْلورلار. بؤیوٍک قارداشین آدی احمد اوْلور و کیچیک قارداشین آدی ایبراهیم. زوٍله‌ر شاه اؤلوٍب گئدنده احمد ایله ایبراهیم اوْرتا مکتب‌ده درس اوْخویوردولار. احمد و ایبراهیمین آناسی کی، داش اوٍره‌ک و عاطیفه‌سیزین بیری ایدی اوْنلارا دوزاق قورور کی، وزیرله البیر اوْلوب تاجی-تختی اله کئچیرسین.

آمما احمد ایله ایبراهیمین دایه‌سی بوٍتوٍن گیزلین‌ده کئچن اوْلایلاردان خبری اوْلوب اوْنلارین قاچماسی اوٍچوٍن یاردیم ائدیر:

بو گوٍن وزیردن بیر سؤز ائشیتدیم

گئدین اوْغلانلاریم قالمایـین بوردا

وزیرین سؤزوٍندن من شککه دوٍشدوٍم

گئدین اوْغلانلاریم قالمایـین بوردا...

احمد ایله ایبراهیم وزیرین الیندن قوٍربت یوردا قاچارکن جلادلار اوْنلاری یاخالایـیب اؤلدوٍرمک استه‌ینده ایبراهیم یالوارماغا باشلایـیر:

سن اوْلاسان آتامین دوز- چؤره‌یی

آماندی جلادیم آزاد ائت منی...

قدیم جلادلار ایکی اوْلاردیلار، بیری رحمانی، بیری شئـیتانی. رحمانی جلادین رحمی گلیب اوْنلاری آزاد ائدیر. بیر قوش ووروب باشینی اوٍزوٍ‌ر، قانـینی اوْنلارین کؤینک‌لرینه باتـیریب وزیری آلداتماق اوٍچوٍن چاره قـیلیر.

احمد ایله ایبراهیم گئجه گوٍندوٍز قوٍربت ائل‌لرده یوْل گئده‌رکن چینه چاتـًیرلار. «چین»ین قبیریستانلیغینا چاتاندا ایبراهیم آه- وْ فغان ائدیب آجلیق و یوْرقونلوقدان داها آددیم آتانمیر. احمد اوْنو اوْردا بوراخیر اؤزوٍ گئدیر طاعام تاپیب گتیرسین. آمما اوْ ال- آیاق ائدیب قایـیدانا قده‌ر «چین»ین دروازه‌سی باغلانـیر و شهردن ائشییه چیخانمیر. ایبراهیم قالیر چین‌ده و احمد ده قبیریستانلیقدا. گئجه‌نی احمدین اینیلتی‌سینی رحمان‌خان آدلی بیر حرامی ائشیدیب اوْنا یاخینلاشیر. حال- قضییّه‌نی ائشیده‌رکن دئـییر چوٍن قارداشین‌دان خبر یوْخدور و بللی دئـییل ایندی‌یه‌جن اؤلوٍب یا قالیبدی، چوٍن چین ایندی شاه‌سیز بیر مملکت‌دیر و بوٍتوٍن هر یـئر چال- چاپ‌دیر، یاخشی اوْدور کی، منیم اؤولادیم اوْلاسان تا من سنین بوٍتوٍن ایستک‌لرینی یـئرینه یـئتیره‌م. ایبراهیمین جانـینی قوْرخو آلمیشدی. اوْ کیچیک یاشدا اوْلدوغو اوٍچوٍن تئز تصمیم توتور و رحمان‌خانـین اوْغوللوغو اوْلور.

ائشیده‌ک احمددن کی صاباح گلیر و نه قده‌ر ایبراهیمی آختاریر تاپا بیلمیر. ناچار قایـیدیر چینه. اوْردا جاماعات یـیغیشیب شاه سئچمک اوٍچوٍن قوش اوچوردورلار. احمدین طالئعی اوٍزوٍنه گوٍلوٍر و اوٍچ دفه بو قوش قوْنور اوْنون چیینینه و اوْلور چین‌ین شاهی. شاه اوْلارکن چوٍن بیلیردی ایبراهیمین پولو یوْخدور و موٍمکوٍن‌دوٍر آجیندان اؤله و اؤزوٍنوٍ بیر یـئره چاتدیرانمایا بوٍتوٍن چؤره‌کچی‌خانالاری و گمی‌لری موٍفته ائعلام ائدیر و دئـییر اوْنلار گلیب درباردان پول‌لارینی آلسین‌لار.

ایبراهیم کیشمیرده زرگر توٍکانی آچیب رحمان‌خانا و اوْنون خانـیمینا اوْغول حئسابلانـیر. قدیم رسم‌لردن بیری یاخادان سالما ایدی کی بو ایشی گؤرسه ‌ایدی‌لر اؤزگه اوْنلارین اوْغوللاری حئساب اوْلاردی. ایبراهیم کیشمیرده عبد-ولله شاهین قـیزی سکینه بگیمه وورولور و آرالاریندا صمیمی بیر سئوگی یاشارکن باشینا بیر آیری ماجرا گلیر.

ایبراهیم، شمعون یهودی طرفیندن کی، هیندیستانـین وارلی- کارلی آدام‌لاریندان بیری ایدی بیهوش دارو ایله، هوشدان گئدیب گؤزوٍنوٍ آچاندا اؤزوٍنوٍ هیندیستاندا گؤروٍر.

شمعون یهودی اوٍره‌یینده اوْلوب کئچه‌نی ایبراهیما آنلادیب دئـییرکی ایستیرسن اؤلوٍم‌دن قورتولاسان گرک من نه دئسم اوْنا باخاسان. منیم گؤزوٍم حوٍسئین شاهین قـیزی بگیم‌ده‌دیر. آمما قوْجا اوْلدوغوما گؤره اوْنو منه وئرمزلر. سن اوْنو آلارکن منه تحویل وئریب جانـینی بئله‌لیک‌له باغیشلایاجاغام. بیر پارا ماجرالاردان سوْنرا ایبراهیم، بگیمی گؤروٍب اوْنا بیر گؤیوٍل‌دن مین گؤیوٍله عاشیق اوْلور و ائوله‌نرکن، بوٍتوٍن حقیقتی اوْنا آچیقلایـیر.

حوٍسئین شاه ایشی آنلارکن دستور وئریر شمعون یهودینی توتسونلار و ایبراهیم‌لا بگیمی ال- اله وئریب قوٍربت ائله گئتمک‌لرینی ایسته‌ییر. نییه ‌کی، شمعون یهودی‌نی زینداندا ساخلاماق چتین ایش ایدی. اوْ پولو و گوٍجوٍ ایله اؤزوٍنوٍ تئزلیک‌له قورتاراجاق ایدی. ائله ‌ده اوْلدو و شمعون یهودی زیندان‌دان قاچارکن بگیمی اله کئچیریب ایبراهیمی ‌دا گمی‌دن آتدیریر دریایا. آمما ایبراهیم جان قورتاریر و دریا دوْنوزونا مینه‌رکن قورولوغا چاتـیر. بگیم ‌ده چاره‌نی اوْندا گؤروٍر شمعونا بیر توْر توْخوسون و باشینا بؤرک قوْیماقلا، زامانی اوزاندیرسین، بلکه ایبراهیم‌دان خبر اوْلا. بگیم شمعون یهودی‌یه دئـییر سنله بیر شرط ایله ائوله‌نرم اوْ دا بو کی، دریا قـیراغیندا بیر عیمارت سالدیراسان و بئش آلتی آیلیق آذوقه‌نی اوْرا یـیغارکن منی ائشییه چیخماق‌دان راحات‌لایاسان کی گؤیلوٍم ائشییه چیخیب دوْلاشماق ایسته‌میر. بئله ‌ده اوْلور. عیمارتی دوٍزه‌لدیب بگیمه تحویل وئردیک‌ده بیگیم قاپینی باغلایـیر و شمعونو ایچه‌ری‌یه یوْل وئرمیر. گؤز تیکیر آللاهین کرمینه کی بلکه ایبراهیم اؤلوٍم‌دن قورتولا و بیر- بیرلرینه چاتالار. ایبراهیم بیر نئچه آی چوْبانلیق‌دان سوْنرا بیر گوٍن بگیمه راست گلیر و ایکی سئوگیلی بیر- بیرلرینه قوْووشارکن شمعون یهودی‌نین خبری اوْلور و گئدیر احمده ‌کی چین‌ین شاهی‌دیر شیکایت ائتمه‌یه. احمد ایشی بو جوٍر آنلایـیر کی، ایبراهیم‌لا بگیم شمعون یهودی‌نین ناموسونا توْوهین ائدیب‌لر و اوْنلارین ائعدامینا فرمان وئریر. دار‌ آغاجلاری قورولارکن، رحمان‌خان کی، ایبراهیمین دالینجا گزیردی اوْنلاری گؤروٍر و حال- حئکایتی آنلارکن اؤزوٍنوٍ احمده یـئتیریر و شمعونون یالان سؤیله‌دییینی آنلادیر. احمد، رحمان‌خانـین سؤزلری ایله بیر آن فیکره دوٍشوٍر و دئـییر اوْلمایا بو منیم اؤز قارداشیم اوْلا و وزیری تئزلیک‌له یوْللایـیر کی، بوٍتوٍن ماجرادان باش آچارکن گلیب، اوْلوب- کئچن‌لری آنلاتسین. ایبراهیم دئـییر:

زوٍله‌ر شاهین اوْغلو ایدیک بیز ایکی قارداش

وزیرین الینده قالدیق نئـیلایـیم[1]

آغلار دیده‌لر تؤکر قانلی یاش

جلادلار الینده قالدیق نئـیلایـیم

وزیر بوٍتوٍن سؤزلری احمده دئـیه‌رکن احمد، ایبراهیمی گؤرمه‌یه جان آتـیر و قارداشینی گؤردوٍکده هوشدان گئدیر. هاننان-گئجدن اؤزوٍنه گلیب بیر- بیرلرینی قوجاقلایـیب شمعون یهودی‌نی اوْنلارین یـئرینه دارا چکدیریر. احمدین بویوروغو ایله ایبراهیم‌ دا کیشمیرین شاهی اوْلور و ایکی سئوگیلی‌سی بگیم و سکینه بگیم‌له بیرلیکده توْی ائدیب خوْش گوٍنلر باشلایـیرلار.

----------------------------------

آذری 8 -جی سایی (ائل دیلی و ادبیاتی درگیسی 15-جو سایی)  1384-جی ایل

www.Azelbilimi.com