جغرافیای کلام ذیحق / مقاله ای از حیدر طاهری چورسی

 

 

حیدر طاهری چورسی

جغرافیای کلام علیرضا ذیحق

معرفی

علیرضا ذیحق متولد 1338 خوی و دانش آموخته دانشگاه های تهران است. بیشتر از پنج دهه است که می نویسد اولین اثرش «معجزه سکه ها» در ۱۴ سالگی و به روایتی دیگر «ریحان قیزی آذر» در ۱۲ سالگی در مجله دختران و پسران چاپ شده است.

ذیحق نویسنده ای پرکار و هنرمند است هنرمند از این نظر که هیچ گاه به خاطر منافع فردی خود ننوشته است بلکه بر عکس با نوشتن، منافع فردی اش را به خطر نیز انداخته است و پر کار و سخت کوش از این نظر که در چندین دهه از عمر فعالیت ادبی اش شاید روزی نبوده است که ننویسد. خواندن هم که جای خود دارد.

یکی از ویژگی های مهم ذیحق این است که از روی دست خودش می نویسد و زبان و قلم خاص خود را دارد. زمانی که او را نمی شناختم (بیشتر از ۲۰ سال پیش) و فقط آثارش را می خواندم، او را با جلال آل احمد و محمدعلی جمالزاده مقایسه می کردم و ناخودآگاه نوشته های آن ها برایم تداعی می شد.

ذیحق سال ها و شبانه روز نوشته است. او ناگزیر به نوشتن بوده است حتی اگر بازار نشر و عرضه نبوده باشد. مشکلات طاقت فرسای نوشتن و انتشار -که کم هم نیستند- هرگز نتوانسته است جوهر ادبی و ذوق هنری او را بخشکاند. او در برهه هایی حتی برای دیوار رو به رویش هم که شده نوشته است، زیرا عقیده دارد که آینده از امروز زاده می شود.

ذیحق سالهاست تیغ بر رگ آثارش را تحمل کرده، تاب آورده و نفس می کشد.

بیشتر نویسندگان اگر یک مشکل دارند نویسندگان ما مشکل مضاعف دارند. چون در یک جغرافیای سرزمینی به دو زبان می نویسند و به دلایل مشخصی نمی توانند از هیچ کدام دل بکنند و در این راه به جایی می رسند که نه راه پیش دارند و نه راه پس. به قول خود ذیحق، «نه راهی به دوزخ دارند و نه امیدی به جنت», و بدین ترتیب ابدیتی زجر کشانه را تجربه می کنند. دوزخی نیستند اما رستگار نیز نمی باشند. دست کم نیمی از آثارشان را حتی مردم تحصیل کرده در رده های عالی زاد و بومشان، نمی توانند بخوانند و سواد خواندن و نوشتن اش را ندارند، و این درد زبان مادری ماست.

ذیحق تعدادی از آثارشان را با نام «ع-آغچایلی» امضا کرده است. او در مصاحبه ای گفته است که: «نوشته های پراکنده زیادی دارم گاهی شده که در عرض یک ماه، بیش از ده نشریه به طور همزمان به چاپ شعر، قصه و مقاله هایم اقدام کرده اند.

آثار ذیحق مورد توجه نویسندگان و منتقدان سرشناسی در داخل و خارج از کشور مانند پرفسور عباس زامانوف، دکتر علی قافقازیالی، علی آرام و دیگران قرار گرفته است. در شهر زادگاهش خوی نیز بارها ویژه نامه هایی در شناخت و نقد آثار این نویسنده توسط نشریات و انجمن های ادبی منتشر شده و آثارش مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. همچنین نام و شرح آثارش به زبان ترکی آذربایجانی در ویکی‌پدیای آذربایجان به تفصیل درج شده است و نیز در کتب دانشگاهی ترکیه، آثاری از این نویسنده به عنوان نمونه و مثال آورده شده است.

دکتر علی قافقازیالی، ادیب، پژوهشگر و استاد دانشگاه در ترکیه که حداقل دو کتاب مهم از وی توسط ذیحق به فارسی ترجمه شده است، در اثر تألیفی خود، -انسکلوپدیای قصه نویسان جهان- در فصل مربوط به قصه نویسان ایرانی، با ترجمه آثاری از علیرضا ذیحق به زبان ترکی استانبولی و ارائه ی بیوگرافی نویسنده، به نقد و بررسی داستان های وی پرداخته است. این اثر توسط دانشکده زبان و ادبیات ارزروم منتشر شده و جزو آثار آکادمیک محسوب گردیده و در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری به عنوان یکی از کتابهای مرجع استفاده می شود.

نگارنده سال هاست آثار ذیحق را مطالعه کرده و بسیاری از کتاب هایش را قبل از انتشار ، یا در پاورقی نشریات و یا در صفحات فضای مجازی و وبلاگ ها خوانده است. به صراحت می گویم بسیار اتفاق افتاده دچار شک و تردید شوم که آیا این شعر و یا آن داستان را ذیحق به فارسی نوشته و یا به ترکی. او معمولاً اثری را به یک زبان می نویسد و به زبان دیگر ترجمه می کند. جالب اینکه به قدری هر دو زبان را خوب می نویسد که تشخیص اصل و ترجمه واقعاً دشوار می شود.

جغرافیای کلام ذیحق

جغرافیای کلام ذیحق بسیار گسترده است. او در حوزه های مختلف قلم زده و در هر حوزه ای که وارد شده است، به دو زبان و با الفباهای مختلف نوشتاری نوشته است. ترکی استانبولی با الفبای لاتین (برای ترک های ترکیه), ترکی آذربایجانی با دو نوع الفبای عربی (برای ترک زبان های ایران) و الفبای خاص کشور آذربایجان که تلفیقی از لاتین و کریل می باشد (برای ترک زبان های کشور آذربایجان) و الفبای فارسی.

 آثار ذیحق در زبان های فارسی و ترکی در حوزه های زیر طبقه بندی می شود:

داستان

داستان های کوتاه، بلند، رمان، قصه، عامیانه و...  شعر    ترجمه    فولکلور       تحقیق و پژوهش  ادبیات آشیقی (آشیق ادبیاتی)         مذهب          ادبیات کودک و نوجوان          هنر و سینما     مصاحبه و گفتگو     طنز     کارگاه نویسندگی      نامه ها        روزنامه نگاری و فعالیت های ژورنالیستی

شعر

+ سون پاریلتی (مجموعه شعر ترکی ۱۳۹۶ نشر شعر سپید)

+ عطش (مجموعه شعر ۱۳۹۳)

+ مادیان سیاه عشق (مجموعه شعر، ترجمه آثاری از شاعران ترکیه و آذربایجان)

+ رؤیا (ترجمه از آثار منصوره اشرافی همراه با نقد و مصاحبه)

+ از کتاب های سوخته (با مقدمه و انتخاب ذیحق)

+ ایللر گئتدیلر (تورکی شعرلر)

و...

ترجمه (داستان، قصه، شعر و...)

+ کاروانی با خنیاگران (از مفتون امینی/ مارال ش ۱۸)

+ افسانه نایمان آنا (چنگیز آیتماتوف)

+ دلیران قفقاز (رمان تاریخی از ترکی استانبولی/ ۴۵۰ ص/ پروفسور علی قافقازیالی)

+ عقاب ها مرز نمی شناسند (رمان/ متن کامل ۵۳۴ص/ دکتر علی قافقازیالی)

+ وسواس (داستان کوتاه/ جلال آل احمد)

+ سعادت نامه (مجموعه داستان هایی از نویسندگان معاصر: محمدعلی جمالزاده/ صادق هدایت/ جلال آل احمد/غلامحسین ساعدی/علی اشرف درویشیان/ محمد بهارلو/ علی آرام/ میترا الیاتی/ میترا داور/ فرشته نوبخت)

+ و...

فولکلور (فرهنگ عامیانه)

+ خوی ناغیللاری (کامل و ۶۰۷ ص)

ویژگی مهم این اثر: روایت خاص خوی و از زبان مادر ذیحق مرحوم علویه خانم است این اثر بنا به نوشته سایت تابناک، در سال های قبل کتاب برتر در خوی شده است.

+ قشقایی ائل ادبیاتی (۱۳۶۱)

ویژگی مهم این اثر: اولین کتاب کاملاً ترکی قشقایی که بیشترین معروفیت را نیز دارد.

+ حماسه و محبت در ادبیات شفاهی آذربایجان (۳جلد)

+ جوشغون بولاق (مقالاتی در ادبیات و فولکلور ۳۰۸ص)

+ معرفی آشیق های خوی (مقالاتی در شناخت ادبیات و فولکلور)

+ نگار و اصلان (۱۳۵۹)

+ آشیق اسد و سلطنت

+ واله و زرنگار

+ محبوبه و سرخوش

+ ویژگی ها و تاریخچه گردآوری فرهنگ مردم خوی

+ احمد ایله عدالت داستانی (۱۳۸۵)

+ و...

تحقیق و پژوهش

+ آشیق اصلان، خنیاگر آذربایجانی (مارال، ویژه نامه، ش ۳۳)

+ به یاد کماندار طنز آذربایجان حمید آرش آزاد (اندیشه فرهنگی ش ۲۳)

+ کندوکاوی در شعر معاصر

+ کندوکاوی در همگامی های صمد بهرنگی و فروغ فرخزاد (فصلنامه مجمر زمستان ۹۹)

+ آوازهای طلایی (مجموعه مقالات در نقد و شناخت ادبیات داستانی، شعر، سینما و اجتماع ۹۰۶ص)

+ ادبیات آشیقی (داستان های مختلف آشیق ها)

+ شاه اسماعیل         +نجف و پریزاد        +آشیق غریب ایله شاه صنم        +احمد ایله عدالت        +قانتورالی و سلجان        +اورمولو ماحمود     +و...

+ معرفی آشیق های خوی (خوی آشیقلاری) پژوهشی پیرامون زندگی و آثار خنیاگران خوی

مذهب

+ قرآن ناغیللاری       +حضرت نوحون ناغیللاری       +یوسف و زلیخا داستانی

ادبیات کودک و نوجوان

+ افسانه سیمرغ

+ یا ابوالفضل

هنر و سینما (فیلم نامه، نقد فیلم و مقالات دیگر)

+ فردین، قهرمانی در مسیر سینما  

+کیمیا و سینما (یادداشت های سینمایی)

+ چله خانه (فیلم نامه)

+ سرودی بی مرگ (نقد و شناخت مسعود کیمیایی)

+ دلی در ترازوی تاجر ونیزی (نقد فیلم)

مصاحبه و گفتگو

+ در امتداد نسل ها (گفتگوهایی با اهل قلم، منصوره اشرافی و دیگران)

+ حمید آرغیش ایله دانیشیق

طنز

+ باشی بلالی دیلیمیز   + طنز ناغیللار

+ دنیای وارونه

+ آذربایجان گولوشو (مجموعه داستانهای کوتاه طنز به ترکی ۱۳۶۱ انتشارات تلاش)

داستان

(کوتاه، بلند، رمان، قصه، داستان های عامیانه و...)

+ شب های استانبول       +اعلان عشق در باکو       +زنی به نام آتش       +برف های لگد کوب شده       +کولاک عشق      +و...

مجموعه داستان

+ زخم شیشه (۱۳۸۶)        +تصمیم گیری در ساعت عشق        +سعادت نامه (حئکایه لر/ترجمه)

+یئر گؤی عشق        +قصه های ذیحق        +آدم، آدم نبود        +سلام بر عشق        +عید خون                +روشنک          +عاشقانه     +مرد بی فریاد     +و...

نقد و بررسی قصه های ذیحق

+ رقص مرگ در مهمانی آتش

+ علیرضا ذیحق - ین ادبی فعالیتلرینه بیر باخیش (رقیه کبیری)

+ باشی بلالی دیلیمیز (تحلیل پروانه ممدلی)

+ معرفی و آثار شناسی علیرضا ذیحق (به کوشش خانم ناهید زاهد)

+ یادداشت های مختلف نویسندگان کشور آذربایجان و ترکیه در رابطه با آثار ذیحق

+ ویژه نامه انجمن ادبی شمس خوی در باره ذیحق

+ معرفی و نقد نوشته های ذیحق در نشریات و کتب دانشگاهی ترکیه و آذربایجان

+ نقدی از علیرضا عطاران (آرام)

+ علیرضا ذیحق - ین یارادیجیلیقی حاققیندا (حسین اقبالیان)

+ علیرضا ذیحق به روایت سایت جایزه ادبی ایران

+ زندگی و آثار ع.آغچایلی (سایت مجمع خویی های مقیم تهران)

+ و نقدهای مختلف توسط نویسندگانی مانند شهریار گلوانی/ میر هادی مظلومی/ حبیب حسن نژاد/ محمدرضا کریمی/ ناهید زاهد/ حمید سفیدگر شهانقی/ فرشته نوبخت/ مارال عرفانیان/ و...

مجموعه نامه ها

حصیر پلک ها (مجموعه نامه ها به افراد مختلف و از افراد مختلف) ۱۲۲ص/ ۱۳۹۹/ ۲۰۲۰م

معرفی و آثار شناسی دیگران توسط ذیحق

+ کندوکاوی در ادبیات داستانی ایران و جهان (مارال ۱۵)

+ معرفی و آثار شناسی غلامحسین ساعدی (مارال ۲۵)

+ صمد بهرنگی، بی مرگ غبارآلود

+ معرفی و آثار شناسی علیرضا عطاران (آرام)

+ معرفی و آثار شناسی میترا داور

+ معرفی و آثار شناسی مفتون امینی

+ معرفی و آثار شناسی شهریار

+ معرفی و آثار شناسی بهرام صادقی

+ معرفی و آثار شناسی مینو نصرت

+ معرفی و آثار شناسی منصوره اشرافی

+ معرفی و آثار شناسی بهروز دهقانی

+ معرفی و آثار شناسی رضا براهنی

+ نیما یوشیج و رمز ماندگاری اش

+ به یاد کماندار طنز آذربایجان حمید آرش آزاد

+ نقد آثار میترا داور

+ نگاهی مؤجز به داستان های مدیر مدرسه و خونابه انار جلال آل احمد

روزنامه نگاری (فعالیت های ژورنالیستی)

الف: نشریات چاپی و کاغذی

+ ده ده قورقود سردبیری/ ماهنامه/ تبریز/ از مرداد ۵۹ تا اردیبهشت ۶۱/ تیراژ ۵۰۰۰ نسخه/ ۲۰شماره/

+ کیهان

+ اورین/ اولین هفته نامه رنگی در خوی/ سردبیر/ سال های ۸۰ و ۸۱

+ هفته نامه خوی/ سردبیر

+ اندیشه فرهنگی/ ماهنامه/ سردبیر/ ۱۸شماره/ سال های ۸۹ و ۹۰/

+ بنیاد قلم/ ماهنامه

+ و همکاری مؤثر با ده ها نشریه معتبر دیگر

ب: نشریات اینترنتی و فضای مجازی

+ ماهنامه مارال (۳۴ شماره)

+ وبلاگ چله (انتشار داستان هایی به مناسبت کارگاه نویسندگی)

+ وبلاگ مارال (بعد از تعطیلی ماهنامه مارال راه اندازی شده و از مرداد ۹۴ به صورت ماهانه آپدیت شده و ادامه دارد.)

صفحات اینستاگرامی

maral_kitabعلیرضا ذیحق/ترکی, فارسی/ادب و هنر/

shair_yazichi /aghchayli/ ترکی، فارسی/ اغلب با الفبای لاتین

@maral_ketab

adab_honar

adabı_yarpaqlar

ata_alireza

کارگاه نویسندگی

(حداقل دو مورد)

ذیحق در دوره نسبتاً کوتاهی که رئیس انجمن نویسندگان شهرستان خوی بود اقدام به برگزاری کارگاه آموزش قصه نویسی در محل انجمن نویسندگان خوی نمود که این کارگاه بسیار پر بار بوده و از تجربیات ارزشمند نگارنده می باشد. در این کارگاه که تقریباً دو سال (حدود صد جلسه) طول کشید، ذیحق هر هفته با دستی پر حضور می یافت و در این مدت ده ها نویسنده و اثر معروف با همراهی شرکت کنندگان کارگاه در بوته نقد و بررسی قرار گرفت.

وبلاگ "چله" را به نام همین کارگاه راه اندازی کرده و سال ها آن را ادامه داد.

وی "افسانه سیمرغ" را نیز همزمان با همین کارگاه آموزشی نوشته است.

ذیحق و تجربه نیم قرن قلم زنی

علیرضا ذیحق نیم قرن نوشته و انتشار داده است. او از حروف سربی چاپخانه های نمور و تاریک و مطبوعات سیاه و سفید، تا نشریات آب و رنگ دار و چاپخانه‌های مدرن و تا انتشارات دیجیتالی در فضای بیکران الکترونیک در محیط های مجازی تجربه دارد.

چاپ «معجزه سکه ها» و «ریحان قیزی آذر» به عنوان اولین تجربه هایش در مجله دختران و پسران اوایل دهه پنجاه شمسی تا محیط مجازی نسل های اولیه موبایل (نسخه های الکترونیکی گوشی های همراه)، وبلاگ های اولیه اینترنتی، فیسبوک، تلگرام، واتساپ، اینستاگرام و... در نشر آثارش کوشیده است.

نکته قابل توجه این است که او با تغییر تکنولوژی چاپ و نشر، ضمن همراهی با تغییرات سخت افزاری و نرم افزاری، از تغییرات ادبی و فرهنگی جهان مدرن نیز غافل نبوده آثار مختلفی در رابطه با مسایل و موضوعات جدید و روز جهان خلق کرده است. داستان کوتاه «روبان قرمز» سال ها قبل در حالی نوشته شده که هنوز که هنوز است خیلی‌ها از موضوع و مسئله مهم و جهانی «LGBT(ال جی بی تی)» غافلند.

«دو سوال بدون شرح» و یک پی نوشت

۱- چرا در درجه اول تعداد و در درجه دوم تیراژ نشر آثار ذیحق بسیار محدود است؟

۲- چرا ذیحق - البته مانند بسیاری از نویسندگان ایران امروز - تصمیم به اشتراک گذاری و دانلود رایگان آثارش در فضای مجازی گرفته است؟

پ. ن: برای نمونه به تعدادی از دانلودهای رایگان آثار ذیحق فقط در ۸ ماه اول سال ۱۴۰۱ نظری می اندازیم:

آشیق غریب ایله شاه صنم (۴۰۵۱)

زنی به نام آتش (۱۳۷۰)

عیش رستاخیز (۹۹۶)

بی مرگ غبارآلود (۹۴۶)

برف های لگد کوب شده (۸۶۰)

از کتاب «حصیر پلک ها»:

خوشحالم که هنوز نفس تازه می کنید آن هم در روز و روزگاری که هر تنابنده ای تا آجر پاره ای به دستش می رسد، مهر پیشانی اهل ادب اش می سازد.

بالش عافیتی نیست در این شعله بساط

نفس سوخته دارد سر زانوی چراغ

بسوزید و بسازید و بی مهری طفلان سنگ در دامن را نادیده بگیرید که:

نیست پروانه ما بی خبر از خوی چراغ

دوستان را هم تاب آورید که دوست دارند «علیرضا»ی عزیز، گذشته روشن خود را با آینده ای روشن تر گره بزند.

توفیق رفیق راهت

«حبیب حسن نژاد»

چند مورد از منابع و مآخذی که می توان آثار ذیحق را یافت و رایگان دانلود کرد:

+ ویکیپدیا (علیرضا ذیحق)

+ کتابسرا (مجموعه آثار ذیحق/ ترکی-فارسی/ در ۲۰ص و معرفی بیش از ۱۰۰ اثر از ذیحق با دانلود رایگان/

zihagh.blogsky.com

+ کتابکو (دانلود آثار ذیحق)

ketabkoo.com

+ ماهنامه وورغون (ویژه نامه ذیحق) شهریور ۱۴۰۱ (حکایت آشنایی/حیدر طاهری) _ (علیرضا ذیحق -ین ادبی فعالیتلرینه اؤتری بیر باخیش/ رقیه کبیری)

+ مجله ایشیق ishiq.net

+ آثار علیرضا ذیحق در کتابفروشی ها و کتابخانه های عمومی کشور

+ مارال maral65.blogsky.com