مقاله ای به زبان ترکی / علیرضا ذیحق و یک عمر آفرینش ادبی / شهریار گلوانی

   شهریار گلوانی

خالق ادبیاتینین وورغونو

( علیرضا ذیحق ین عؤمور بؤیی یارادیجیلیغی حاققیندا قیسا بیر یازی)

               علیرضا ذیحق اورتابوی، یاشیندان جاوان ، گئنج چاغلاریندا چاتماقاشلی ایندی ایسه  سئیره ک باشلی،  کیشی دی . اؤخویوب بیلدیگیمه گؤره 1338 نجی گونش ایلینده دونیایا گلیب. اوشاقلیق عالمیندن هئچ نه بیلمیریک، چونکی اؤنون شانینده یازیلان مطلبلر، مصاحیبه­ لر و ساییر آغیرلامالار­­دا بو کؤنودا  بؤشلوق وار. نئینه­ مه­ لی! بلکی بیرگون علیرضا اؤزو بو بوشلوقی دؤلدورار ... یادا اؤ دؤورون ایزلرینی یازدیغی حکایه­ لرینده آختارمالییق؟!

   شهریار گلوانی

خالق ادبیاتینین وورغونو

( علیرضا ذیحق ین عؤمور بؤیی یارادیجیلیغی حاققیندا قیسا بیر یازی)

               علیرضا ذیحق اورتابوی، یاشیندان جاوان ، گئنج چاغلاریندا چاتماقاشلی ایندی ایسه  سئیره ک باشلی،  کیشی دی . اؤخویوب بیلدیگیمه گؤره 1338 نجی گونش ایلینده دونیایا گلیب. اوشاقلیق عالمیندن هئچ نه بیلمیریک، چونکی اؤنون شانینده یازیلان مطلبلر، مصاحیبه­ لر و ساییر آغیرلامالار­­دا بو کؤنودا  بؤشلوق وار. نئینه­ مه­ لی! بلکی بیرگون علیرضا اؤزو بو بوشلوقی دؤلدورار ... یادا اؤ دؤورون ایزلرینی یازدیغی حکایه­ لرینده آختارمالییق؟!

            بو یازیدا آمما علیرضانین فیزیکی گؤرونمه­ سیندن یوخ، اؤنون یازیلاری و اونلاردا اؤلان ادبی آخیما گؤره دانیشاجاغام. سؤز یوخ کی بیلدیغیم و باجاردیغیمجا!

               یازییا گئچمه میشدن اؤنجه بونو آیدینلادیم کی، دئدیکلریم کیمسه یه درس وئرمک کیمی باشا دوشولمه سین. منیم تنقید باجاسیندان باخیشیم گاهدان بیر پارا ایضاحاتی قاچیریلماز ائدیر.البته کی بو ایضاحات منیم شخصی گؤروشلریمدی و عالمده اؤلان هر بیر نسنه کیمی دؤغرو و یانلیش اؤلا بیلیر. هر حالدا بیزلر ادبیاتین هانسی بیر ساحه سینده چالیشساقدا، یازیچی اؤلاق و یاخود تنقیدچی، دئمه لی  اؤز ادبیاتیمیزین قارا فهله سیییک. بوندان باشقا بیر شئی دییلیک و اولا دا بیلمریک.  البته سؤز یوخ کی بو آرادا گاهدان سؤزلریمیز بیربیریمیزی اینجیدیر . منجه قاچیریلمازدی و عیبی یوخدی ، چونکی آمانسیز کولتوره ل و قلمسال دؤیوشلرین ایچینده ، یارا آلیب - یارا لاماق چوخدا غریبه ده ییل.

             ایلک اؤنجه دئدیم کی علیرضانین ادبی یارادیجیلیغی حاققیندا دانیشاجاغام. آما بو ایش بیر بوقدر ده راحات ده ییل. علیرضانین  شیفاهی ادبیات و دانیشیغا یاخین بعضی حکایه لری وارکی، نووه و ایچ گؤهرین خالقین یاشام طرزی و اؤتوپی­لریندن  آلیب و اؤنلاردا اؤلا اینسانی دویغولاری دیککلدیب و سؤندان آدام اوزلی و نئجه دییللر قوناق قاباغینا چیخاتمالی فرئمده خالقا تقدیم ائدیب. اؤ ایلک یازیلان حکایه لرینی  شیفاهی دیلده ایشلنن کؤهنه سؤزلر و مثلرله بزمگی خوشلاییر و بو هونه­ر علیرضانین ادبی- ساتیریک دیلینین ایفاده گوجونو آرتیریر.  اؤنون ایلک حکایه لرینده-  کند اؤیره­تمه­نی و یا اؤ دؤوره نین تاثیری آلتیندا اولاندا یازدیغی حکایه لرده - دیلی هامار، نورماتیو قزئتیجی دیلینه یاخیندی. سونراکی حکایه لرده ایسه او، تصویر ائتدیگی موحیطده ایشلنن، آما یازییا آز دوشموش سؤزلری ایشلتمگی خوشلاییر. اونون بیلدیگی و ایشلتدیگی بئله سؤزلرین سایی چوخدور. علرضانین حکایه لری بو باخیمدان دا چوخ ماراقلیدی، خالق دانیشیق دیلینده هله یازییا دوشمه میش بؤیوک ایمکانلاردان خبر وئریر. اؤنون بو ژانر اوزرینده چالیشماسی اؤندا شیفاهی دراماتیک رئاللیقلارین حدسیز ایمکانلاریندان ایستیفاده ائتمه اوستالیغینی یارادیب.

          علیرضانین ایکی دیلده – تورکجه و فارسجا- حکایه یازما قابلیتی وار.  علیرضانین تورکجه یازیلان حکایه لرینده هم اینسان طالعی، هم طبیعت مؤوضوسو، هم ده ائلیناسیون – آسیمیلاسیون مسئله­سی واردی. ایلک مسئله ( اینسان طالعی)  منیم اوچون داها اهمیتلیدی، چونکی بو، اصیل یازیچی ایستعدادینین علامتیدی. یازیچی ایلک نؤوبه ده اینسانلاری دویان، سئوه­ن و اونلارا گؤره  دانیشماغی خوشلایان بیر اینساندی. قالان مؤوضولار اینسانا عایید اولدوغو اوچون دیرلیدی. یاخشی یازیچیلیق - اینسانی دریندن دویا-دویا گؤسترمکدی.

           بونا باخمییاراق کی علیرضانین بعضی فارس دیلی و اتمسفرینده یازیلان حکایه لرینده زامان کمپوزیسییونلاریندا  سلیقه­سیزلیکلر وار،آما قهرمانلار و اؤنلارین یاشادیغی اینسانی فضا یاخشی تصویر ائدیلنده بونون عیبی اولمور. اونون بو یاخینلاردا یازیلان حکایه لرینده،  چاغیمیزین پارادوکسال اؤلوب بیتنلریده عکس اؤلونور. بو مسئله نی اونون اکثر یئنی یازیلاریندا ایزله یه بیله ریک. بوحکایه لرده  دایاز یازیلاردا اؤلان  ناله و نیفرت دولو دویغولار  یوخدی. بورادا هر قهرمانین اؤز ده رینلیکلریله اوزلشیریک، بو ایسه تزه بیر هومانیته  اوبرازی یارادیر.  علیرضانین حکایه سینده ده ایتیریلن دویغولار باره ده عمومی سؤزلر یوخ، اینسانین ایتیردیگی شخصی منلیگی، نده نلیگی، قوهوم-قونشوسو ایله موناسیبتی، قوجاغیندا بؤیودویو  شهری و طبیعتله باغلی یاشانتیلاری وئریلیر. بو بدیع دی، تزه دی.

اؤرنه ک اوچون " اعلان عشق..." رمانیندا یئنی و اؤزونه مخصوص حکایه اوبرازی قینیندان چیخیر، خاطیرلانیر، برپا ائدیلیر و داغیلیر. رماندا احوالات داغیلا-داغیلا، برپا اولونا-اولونا بیتکینلشیر، عادی حادیثه لرین آرخاسیندا دایانان فاجیعه  سؤزله، ایشاره­یله یوخ، آرخا پلانداکی ایکینجی دیلین واسیطه­سی ایله چاتدیریلیر ، آرخا پلاندا- ظاهیری کادرین آرخاسیندا -  رمان سورئال حادیثه لره  باشلانیر، آرکائیک ائوین و اؤندا یاشایان آدامین تصویری ، پیچیلتییلا اولسا دا، نورمال یاشامدان فرقلی اولان و اؤ وهملی فضادا  باش وئرن بورولغانلاری، بورولا-بورولا ایچینه ییغیلان دالغالاری، سوالتی آخینلاری گؤستریر. رمان  اصلینده اینسان و اؤنون گیزلی دویغولاری ، اونون ایتمکلیگی و بو احوالاتین ایچینده ترانسفورماسییایا اوغراتماغیدیر، رمان ایتن اینسانلارین اؤز عؤمرودور، عؤمور بویو قاپی آرخاسیندا قالان ابلیسین گیزلی یوخولاری و خولیالارا گیرمه سی  و هاچانسا قاپیلار آچیلسا ، ایچه ری گیریب گون ایشیغینا چیخماسیدیر…

           شکسپیره گؤره، » گئچمیش درده یانماق ، یئنی درد یاراتماقدیر« . علیرضا گئچمیشین بطنینه لاغیم وورماغینان دؤشونه تک یئره قویلانمیش و حالا جهل الینن داشلانان دردلری ، یئنی درده چئویریر. هابئله برگسون حیاتی «بیر مرکزدن یاییلان و بوتون چئوره سی ایله داغیلان و تیترییشلریله نهنگ بیر دالغایا » بنزدیر؛ اؤ علاوه ائدیر »اینسان حیات و اؤلومی آزادلیقلا سئچیر». علیرضانین حکایه لرینده ده کی  قهرمانلار  عؤمورو بویو حیاتین پارادوکسال  مانعه لرین یارماق و قلبلرینده کی ایللر بویو جوجرتدیگی آزادلیقلا قوووشماق ایسته ییرلر. ائله بو مسئله یه گؤره  حکایه لرینین نین یاپی استروکتورو و پرسپکتیوی گوجلو ماراق دوغورور. اؤرنک اولاراق اؤیکولری خصوصا ً » زخم شیشه « ده اؤلان  قونولار ائله بیر استروکتورا مالیکدیلر کی، مطلب پارالل حرکتلرین آراسیندا چؤزولور، مطلب پارالل حرکتلرین موقاییسه سیندن دئییل، اونلارین بیر-بیری نین ایچینده اریمه سیندن، داها دقیق دئییلرسه، بیر-بیرینه قارشی دورماسیندان بوی آتیر.

            ایری اؤتوروب دوز دانیشسام ، اؤنجه دئدیگیم کیمی، منه علیرضانین حکایه لرینده اولان  ادبی پروسئسین حاقیندا، دوشوندوکلریمی یازماق چوخدا آسان دئییل، چونکی ادبی تنقیدین ماهیتی و نه اولماسی هله چوخلارینی یالنیش دوروما ایته لیه بیلر.. بیرینجی مقامدا، علیرضانین  «دوشوندوکلری »  ایللر بویو اؤزونده حیس ائتمه نه دنیله  معین قالیب ایچینه اوتورموشدور و ایسته نیلن ادبی فاکت، یا حادیثه  ایله باغلی بو قالیبین ایچینده سونسوز سایدا ایشاره لر وار کی، ایفاده اولونماغا فورصت آختاریر. منه ائله گلیر کی، علیرضا ایلک نؤوبه ده محض بو  " ایفاده اولونماق ایسته ین ایشاره لری "  وار گوجویله یاشاتماغا چالیشیر. اونلارا درحال قاپی آچماق، نئجه دئیرلر، دویغولاری دؤغولماغین قاباغیندا ائتدیگی موقاویمتی سیندیرماق آنلامینا گلیر. بونا گؤره دی کی سوسیال موتیف - اینسانین، خصوصا ً یارادیجی اینسانین امگینه اؤنمسیز، غیری-اینسانی مناسبت یاراداندا ، اوندا ایستر ایسته مز ایچری لایه­لرده سینسفسال دؤیوش حیسسینی گوجلندیریر. اؤنون یازیلاریندا خسته­لیک علامتی اؤلان  اؤلومده، گؤزللیکدیر. بو غیر عادی حادیثه لر پارالل اؤلایلارین  قارشیدورماسیندان یارانان،  تز-آنتی تزلر تام اؤز یئرلرینده یوخاریدا آدینی چکدیگیم آرخا پلانا ییغیلیر، سونرا سوژه نین پروسسینین مشخص سنتز مقامیندا قارشیسی آلینماز حرکته باشلاییر و بیر موللیف سینماچی کیمی – مسعود کیمیایی نین » جسدهای شیشه ای« رمانینا ائکیز-  باش وئرن عؤمورون اؤتوب کئچمیش آنلارین، گونلرین، آی و ایللرین ماراق چکیجی آنتی پروسسده،  گؤرونن کادرین  ایچینه ییغیر، بو کادر -بوتون اوغورسوزلوقلارین سببی کیمی روحی گولله کیمی دلیب کئچن دؤیوش حیسسی، یاشاماغی، حیاتی، حیاتین معناسینی عوض ائلیر، ساواش حیسسی کئچمیشی و گله جگی، بوتون زامانلاری عوض ائدیر. اینسانین بوتون حیاتی - کئچمیشیندن عبارتدیر، یعنی، دایم اونونلا یاشایان کئچمیش سورکلی داواملیلیغا مالیکدیر (پرمنانت داواملیلیق)، یعنی کئچمیشله ایندینین نفه­سی آز قالیر بیر-بیرینی قارساسین. اینسان عؤمرو بو «ئوپوشون» آراسیندان کئچیر. اینسان موباریزه حالیندا کئچمیش خاطیره­لریندن فایدالانیر، اینسان شعوورونو، بیله جه­یینی  بو تجروبه­لرله ده­رینلدیر و یاشاماسینین دوامینا  سبب اؤلور.

          سؤزون قیساسی،همیشه بئله اؤلوبدورکی، یازیچینین گوجو،گؤزل متنلر یاراتماقدا بو آنلا، بو زامانلا اؤلچولمور، بو گوج اؤزونو میللتین ان چتین مقاملاریندا گؤستریر، بو مقام حتتا بیر آن اؤلسادا اؤز قدرتینی دیکته ائتمک گوجونه مالیکدیر.  بو معنادا، هانسی یارادیجیلیغین  ابدی، هانسی سینین کئچیجی اولماسینی همیشه زامان (میللتین زامانی!) بیللندیره جک!

به نقل از  سایت ادبی" کریتیک" به مدیریت شهریار گلوانی