مقاله ای به زبان ترکی / رقیه کبیری نین " ائویم " رومانی حاققیندا دوشونجه لر / علیرضا ذیحق

اعجازا یاخین بیر اتفاق

رقیه کبیری نین " ائویم " رومانی حاققیندا دوشونجه لر

رقیه کبیری نین اثرلرینی اؤنجه آنلاین حالدا اوخوساق دا ایندی لیک ده اونون اثرلری کیتاب شکلینده ، کیتاب ائو لری نین ساتیش رف لرینده دیر .او آذربایجان حئکایه ادبیاتی نین اونودولماز ایسمی اولاراق ، شعر و ترجومه یه ده ماراق گؤستریب بیر نئچه کیتابین مؤلیّفی اولموشدور .

 

  علیرضا ذیحق

اعجازا یاخین بیر اتفاق

رقیه کبیری نین " ائویم " رومانی حاققیندا دوشونجه لر

رقیه کبیری نین اثرلرینی اؤنجه آنلاین حالدا اوخوساق دا ایندی لیک ده اونون اثرلری کیتاب شکلینده ، کیتاب ائو لری نین ساتیش رف لرینده دیر .او آذربایجان حئکایه ادبیاتی نین اونودولماز ایسمی اولاراق ، شعر و ترجومه یه ده ماراق گؤستریب بیر نئچه کیتابین مؤلیّفی اولموشدور .رقیه کبیری یوکسک استعداد و یارادیجی بیر روحا مالیک اولماقلا، حئکایه زمینه سین ده داها باشاریلی و گوجلو بیر کاراکتره صاحیب دیر . خیال گوجو او قدر قانادلانیب و واقعیت لرله هاوالانیر کی بیر آن اولورسا دا اونون اوخوجوسو اولاراق گؤزلرینی یازی لاریندان آییرا بیلمیرسن . او یازی لارین دا دونیانین معنوی خزینه لرینی آرتیرماغا چالیشیر و درین دیقّت لی باخیشی لا ، یئنی شخصیت لر و اویونچولار، حئکایه لرین ده جانلانماغا باشلاییرلار.

قادین لار اونون یازی لاریندا داها چوخ رول اویناماقلا ، قادین لارین ایچری دونیاسینی  وهابئله  اونلارین عشق ، شرف و یاشاما نه جور باخمالارینی ، آچیق آیدین گؤستر مه یه چالیشیر. "بو قاپی هئچ چالینمایاجاق" و " ایچیمده کی قیز" کیتابلاری کی کیچیک حئکایه لرین توپلوسودور ، بو گرچک لره اؤرنک اولونجا ، اونون 92- نجی  گونش ایلینده چاپ اولوب یاییلان رومان اثری کی " ائویم " آدیندا دیر ، داها چوخ دقته لاییق دیر. بیر رومان کی چوخ مکمل و ساغلام شکیل ده دوغرولوب دور و بیر قیز جیغازین گنج یاشلاریندا زیندان حیاتینی تجروبه ائتمه سین دن عیبارت دیر . بو اثرده کی بوتون ماجرالر قیزین دیلین دن ائشیدیلیر زیندان دان دیشاری اجتیماع نین نه حد ده آمانسیز و جان آجیدان دورومون دان سؤزآچیلماسادا ، ایچری ده کئچن سورغولار ، تمشیت لر و تفتیش لر ، سویوق و آجیماسیز بیر دونیانین تمثیلی کیمی ،جامعه ده اولوب بیته ن لری کؤلگه کیمی اؤز جانیندا داشی ییر. بو اثر ده آباجی ، جئیران و قره اوبراز لاری ، جانلی مونولوگ لارلا تانینماغا باشلاییر و کیتابین سونونا قدر ماجرالرده رول لاری اولور. جئیران دان آزدانیشیلسادا اونون عدالته وورغون لوغو واینام لاری اوغروندا قوربان گئتمه سین دن سؤزگئدیرکی ایستر ایسته مز بو کاراکتری ، یاددان چیخمایان بیر اوبراز کیمی خاطیره لره داشی ییر .دئمک کی رقیه کبیری بو اثرده بیر رئالیست یازیچی اولارکن ، چالیشیر کی شخصیت لری نه قدر مومکون سه واقعی آدام لارا یاخین ائتسین آما اونودماسین دا کی بو شخصیت لرین دؤوره سین ده بیر مینیاتوریست نقاش کیمی ده گرک بیر پارا جزئیات آرتیر سین کی اؤز دؤو رونده کی حیاتدان الهام آلیب دیر . " قره " شخصیتی کی آباجی نین اوغلودی وهابئله راوی نین اوشاقلیق یولداشی دیر و ایندی لیک  ده زیندان دا اوننان راستلاشارکن گؤزلرینه اینانماییر، بو باشاری نین آیدین میثالی دیر ." ائویم " رومانیندا اویونچولارین سایی آزاولسادا یئنی لی یه صاحیب دیلرو حیاتین واقعیت لرین دن دوغرولوبلار. راوی اؤزوده بیر تراژیک شخصیت کیمی تصویر اولونور . نییه کی اوندا اولان فضیلت لره خاطیر ،بیر پارا ازیلمه لرله اوزله شیر و اونون مقامی یوکسک ایده آل لارینا باخمایاراق دونیادا سقوط  ائدیب تراژدی یه چئوریلیر.

نیمایوشیج ین مکتوب لاریندا بئله بیر ایشاره وارکی دئییر: " سیزین ان اعلا یولداشی نیز و کؤمه یی نیز ، ایشی نیز دیر. اؤز ایشی نیز دن یاپیشین کی  جان خلوتی نیزده ، اوره ک خلوتی نه ده چاتا بیلر سیز." بونو دئمک ده مقصودوم رقیه کبیری نین چالیشقان قلمی دیر کی اونون جان ائویندن ایلهام آلاراق ، مقدس بیر ایش کیمی بیله سینه ارزیش لی دیر واو سارسیلماز بیر اراده ایله نه ایش گؤردوغونو لاپ یاخشی بیلیر. او حئکایه ادبیاتیمیزین بوشلوق لارینی بصیرت لی یازی لاری لا دولودورماق ایستیرو بو ایش ده ایسه گرچک دن باشاریلی دیر. " ائویم " رومانی دا بو ایش لردن بیری کیمی اونون اوره ک خلوتی نی که قادین لیغین گرچک دویغولاری و عاطیفی آنلام لاری دیر ، حئکایه یه اویغون صمیمی بیر نثر ایله  بیزه چاتدیریر. او " ائویم " ده کی حئکایه ده اولان قهرمان لاری یاخشیجا تانی ییر و خیال گوجو نو اونلارا قاتاراق ، یئنی لی یه دوغرو بیر شخصیت لر اورتایا چیخیر کی اونا عایید بنزه رسیزیاراتدیق لار اولور. بو حئکایه اوخوجونون عاطیفه سینی اؤز جایناغینا آلاراق ذهنی نظردن اونو تحریک ائدیر. بیر پارا کلمه لر آخین آلیب آخاراق ، گاهدان کئچمیش بخش لری بیزه خاطیرلادیرگاهدان دا ایستیر دایانیب دوراق و واقعیت لری یاخشی گؤره ک .

 " ائویم " رومانیندا قادینلاردان وئریلن سیمادا چوخ اؤنملی دیر. بیر طرفدن آباجی کیمی بیر شخصیت له اوزبه اوزوق کی سنّتی بیر چهره یه مالیک دیر باشقا طرفدن راوی ایله کی یازیچی  دیر راست لاشیریق کی سنت لردن ال چکیب مبارز بیر قادین کیمی مدرن حیاتین ایچینه آتیلیب دیر.دوشونجه صاحیبی دیر وایشیقلی بیر گله جک اوچون که جامعه نین سعادتی ایله باغلی دیر ، بوتون اینسانی قوت و ضعف لری له سیاسی بیرمبارزه آپاریر.

رقیه کبیری آباجی اوبرازیندان و هابئله راوی نین  آناو باجی سیندان سؤزآچاراق ، آذربایجان عائیله لری آراسیندا اولان  سنّتی و قدیمی حیاتین چئشیدلی و رنگارنگ موناسیبت لریندن ده سؤزآچیرواصله یاخین تصویرلرله اؤز اوشاقلیق دؤورونون دورومون دان و هابئله اؤز نسلی نین تجروبه لریندن چوخ باشاریلی بیر شکیلده صحبت ائدیر. بئله لیک دئمک کی رقیه کبیری بیر صنعتکاردیر کی اؤز من لی یینی کشف ائتمه یه جهد گؤستریر واؤزلویونو تانیماق اوچون ، دویغولارینا وفالی قالماغا چالیشیر.بیرپارا نتیجه لراورتایا چیخیر کی اونون اؤزه ل باخیشیندان قایناقلانیر و کئچمیشی ایله علاقه دار دیر و اونا یاردیم ائدیر کی یاشامین دا و ایچری دونیا سیندا کئچن حسّی و عاطیفی باغلانتی لاری یازی لاریندا جانلاندیرسین.   

هر یازیچی نین باشاری سی اونون نثر اؤزل لیک لریله ده باغلی لیقی واردیر .حئکایه ادبیاتینا منطقی ، موجز و روان بیر نثرلازیم دیر کی گرک کوچه بازار اصطلاح لاری و خلقین آخیجی و ساده دیلی  ایله کی نثره جان و رنگ وئریر قاریشا ورقیه کبیری " ائویم " رومانیندا بو باشارینی یاخالی ییب حئکایه نثر ساحه سینده گؤزل بیر اؤرنک  ین آلتینا ایمضا آتیر .

بو زمانه ده کی نثر یازماق  اؤزل لیک له حئکایه یارادیجیلغی ، شعر یازماق دان رونق سیز دیروایران آذربایجانیندا تکجه بیر نئچه نفر ین ایزینی حئکایه ادبیاتیمیزدا سئچمک اولور، رقیه کبیری نین بو ساحه ده چالیشماسی داها آرتیق دقته لاییق دیر.هم اثرلری نین چاغداش توپلوما اولان تـأثیری نین جهتیندن هم ده او تأثیری کی قلم اهلین ده یارادیری. اونون قلمین ده ائله بیر قدرت وارکی ائده بیلر چوخلو ادبیات سئوه رآداملاری  حئکایه اوخوماق طرفینه چکه و بو ژانرین اینکیشافیندا دَیَرلی رول اوینایا. یازیچی نین حس ائتدیک لری ، اونون هامی یا ارمغانی دیرکی عطوفت لرینی بیان ائتمک له هیجان لارینی  منتقل ائدیر. یازماق ،خیالین جانلانماسی دیرآما بعضن قلم ائله اوچورکی آدامی اؤزونن آپاریر وبئله لیک له موفق یازیچی اودور کی انسان لارین ایچینه یول تاپا و اؤز دونیا گؤروشونو آنلاتماغا چالیشا .

سون سؤزده دئمک کی رقیه کبیری بو اساس لارا گؤره باشاریلی بیر یازیچی اولاراق ،" ائویم " رومانی راوی  یا یازیچی نین حافیظه سینده  کئچمیشی آختاریب تاپماق کیمی بیر تمل اوستونده قورولوب و اوخوجو لا چوخ راحات ایلگی قورور . رقیه کبیری ، اعجازا یاخین بیر اتفاق دیر. نییه کی یازدیقی زامان ، دوغرودان دا بیر دانه دیر. اونون خیال دونیاسیندا  کی اوچوشو بیر قارتالین یارالی  قانادلار لا اوچماسینا اوخشور کی گؤیون قلبینی سؤکسه ده ، یئرین قارا حجمی اونو قورخودور و اینجیتمه یه چالیشیر . یئر اوزو کی اضطراب لار لا دولودور و هامی تک جانینا و پناهسیز ، بیر قیریلمیش چترین آلتیندا ، بوزوشموش وارلیق لارینی ، گولوش لرله زینت وئریرلر .