مارال ( قصه ها ، شعرها و یادداشت های علیرضا ذیحق)
نقل مطالب ترکی و فارسی این وبلاگ در مطبوعات، کتب و شبکه های اجتماعی با ذکر نام نویسنده بلامانع است. alirezazihagh@gmail.com
مارال ( قصه ها ، شعرها و یادداشت های علیرضا ذیحق)
نقل مطالب ترکی و فارسی این وبلاگ در مطبوعات، کتب و شبکه های اجتماعی با ذکر نام نویسنده بلامانع است. alirezazihagh@gmail.comترجمه ی " دوستی خاله خرسه " از قصه های محمدعلی جمالزاده به زبان ترکی / علیرضا ذیحق
سید محمد علی جمالزاده
ترجومه : علیرضا ذیحق
آیی دوسلوقی
بو حکایه 1914- نجی ایلده روسلار و ایران ملیت‌چی‌لری آراسیندا گئچن کشمکشلی مبارزه‌لر دؤرونده یازیلمشیدیر»
دوغمایوردوم کرمانشاهدان آلدیغیم اوره‌ک سیخیجی قات قاریشیق خبرلر، منی سارسیدار کن مالیه اداره سینده مین مصیبت ایله تازا ایش تاپیپ آد- سان صاحابی اولدوغوما باخمایاراق، منه ائله گلدی کی کرمانشاه‌داکی وورهاوور و اوردا کئچن ساواش و ماجرا لردن، گرک دیرکی بیر تهر آنامین جانینی قورتاریب اؤزومو اورایا یئتیره‌م. دوزدورکی کرمانشاها گئتمک ده، چوخ آسان دئیل‌دی و مین لر خطر ممکن ایدی انسان جانینی تهدید ائده، آمما اوغول‌لوق وظیفه‌سی آنانین کئشیگینده دورماق ایدی. بونا گؤره‌ایسه دونیا گؤزوم اؤنونده قارالارکن، او مهربان آنانین منه چکدیگی قایغی لاری یادا سالیب، بو کؤتوگونلرده، عائله‌نین شرف و ناموسونو قوروماق ایچون، اؤزومو اوناچاتدیرماق قرارینا گلدیم.
سید محمد علی جمالزاده
ترجومه : علیرضا ذیحق
آیی دوسلوقی
بو حکایه 1914- نجی ایلده روسلار و ایران ملیت‌چی‌لری آراسیندا گئچن کشمکشلی مبارزه‌لر دؤرونده یازیلمشیدیر»
دوغمایوردوم کرمانشاهدان آلدیغیم اوره‌ک سیخیجی قات قاریشیق خبرلر، منی سارسیدار کن مالیه اداره سینده مین مصیبت ایله تازا ایش تاپیپ آد- سان صاحابی اولدوغوما باخمایاراق، منه ائله گلدی کی کرمانشاه‌داکی وورهاوور و اوردا کئچن ساواش و ماجرا لردن، گرک دیرکی بیر تهر آنامین جانینی قورتاریب اؤزومو اورایا یئتیره‌م. دوزدورکی کرمانشاها گئتمک ده، چوخ آسان دئیل‌دی و مین لر خطر ممکن ایدی انسان جانینی تهدید ائده، آمما اوغول‌لوق وظیفه‌سی آنانین کئشیگینده دورماق ایدی. بونا گؤره‌ایسه دونیا گؤزوم اؤنونده قارالارکن، او مهربان آنانین منه چکدیگی قایغی لاری یادا سالیب، بو کؤتوگونلرده، عائله‌نین شرف و ناموسونو قوروماق ایچون، اؤزومو اوناچاتدیرماق قرارینا گلدیم.
اداره‌میزین رئیسی چوخ یاخشی و سئویملی آدام ایدی. او درویش صفت، شاعیر مسلک، عارف سایاق، باریشیجیل و کیمسه‌یه اذیتی کئچمه‌ین بیر آدام ایدی. آنجاق تکجه عیبی وارسا، او ایدی کی شاه- مات دان آرتیق باش آچاردی تامالیه اداره‌سی نین ایش- گوجوندن. قمار اویونلاری‌لا داها آرتیق‌تانیش‌ایدی تا اداره‌نین حساب- کتابی‌لا. بوگونکو مالیه وزیری‌نی چیخ، بوتون هامینی سئوه‌ردی. قاباقکی مالیه وزیری‌نین حسرتینی چکیب ایندی‌کی وزیرین، ایش دن قیراغا قویولماسینی، صبیرسیزلیک‌له گؤزله‌یردی. آنجاق باشی‌نیزی آغریتماییم که چوخ راحات لیق‌لا بیر آی‌لیق ایذین آلیب قرار اولدی کی قاییدارکن، رئیسین تاپشیردیغی سوغات‌لاری‌دا اونوتمایام.
شانسیم کسدی که بیر اوستواؤرتولو آرابا، ملایردن کنگاوره گئدیردی. واخت‌دا اوزمان ایدی کی روسلار کنگاوری آلیب، «بید سرخ» گه دیگینده، ایران قوشونی عثمانی‌لار‌لا کشمکشلی بیر ووروشمادا ایدی. ملایردن کنگاوره‌کی آللاه اؤزو راست گتیرمیشدی و قالمشیدی کنگاوردن کرمانشاهاکی اونودا پست مأموری جعفرخانا اومودلی ایدیم که سؤز وئرمیشدی نه جور اولورسادا منی کرمانشاها یئتیره و دئییردی:
- «پس بو یئکه لیکده اصلان‌لی گونشلی نشان‌کی پاپا غیمیزا یاپیشدیر می‌شیق نه یه ده‌یر؟! ایندی‌ده دردیمیزه ده یمه‌یه جک پس نه یه یارار؟؟ روس لاردان‌دا قورخوم یوخدور. بیز دولت نوکری‌ییق. آللاه احمد شاهی بیزه چوخ گؤرمه‌سین او وارسا روس تزاری کیم اولا ائده بیله بیزیم بیر سؤزوموزو ایکی ائده و بوسورو جونون آیاق‌قابی لار‌ی‌نین نالینا دا کژ باخا !»
آمما بیزلر بو پارتا- پارتا وبئله‌نکی سؤزلره آلدانمیردیق. نییه‌کی جعفرخانین ألیندن نه گلدیگینی یاخشی بیلیردیک. یئدی بیچاق دوزه‌لتسه ایدی بیر‌ی نین دسته‌سی یوخ ایدی. دوز دورکی اصل ده چوخ لوطی، حق- حساب بیله‌ن و کیشی آدام ایدی آمما ایمانسیز تریاک اونو آیاقدان سالیب، گوجو واری و اوره‌گی‌ده چکدیگی تریاکین توستوسوله، کؤز اولوب کوله دؤنموشدی.
آمما او اومود لاکی شاید بیزی کرمانشاها یئتیرمه‌گی و بئله‌نکی قاریشیق بیر دورمدا، یولو قویودان سئچه بیله جه گینی باجارا ألدن گلنی اونا اسیرگه میردیم. اونون کئفین دوروتماق ایچون، دال با دال چای- قنداب ایدی کی اونایئتیریردیم و بوش بوشونا اوقدر اونون بویونا اوخشاییردیم کی دوغرو- دوغروسو قولتوقلارینا قارپیز یئرله‌شیب، فیکرائدیردی کی اونون بیر کلمه سؤزی‌له، ایندی دیرکی ائله ژنرال باراتوف چؤمبه لرکن بؤیوک بیر فخرایله اونون مانقالی نی ئیپ له یه.
مسافر چوخ ایدی. جعفرخاندان باشقا کیسمه‌نی به ین مه‌ین افاده‌لی بیر «شازدا» ایسه وارایدی‌کی تویسرکان یولوندا دوشمه‌لی‌ایدی. اونلاردان باشقامن و حبیب آدلی بیر کنگاور اوشاقی‌دا وارایدی کی یوردلارینا دوشه‌ن ناخوشلوقدان بیرزامان جان قورتاریب قاچمیشدی و ایندی لیکده آراباچی لار میدانی‌نینی یاخین لیقیندا یئرله شن قفه خانادا ایشچی اولاراق چالیشیردی. او چوخ گولش قاباق، شوخلوق باز، زوربا و محبت‌لی بیر جوان‌ایدی. اؤزوده آللاه آدامی‌ایدی. نییه‌کی نئچه‌یول نظمیه مأموری اولدوغونا امکان اولورسادا، هئچ واخت قبول ائتمه‌ییب «یاخشی دی‌کی آدام میتیلین سورویه آمما چؤره‌گی‌نین یاوانلیقی جماعتین قارقیشی اولمایا!» دئمیشدی. توپوردوغونو یالامایان و ایچگی‌سیز قمارسیز بیر آدام ایدی.
نئچه یول دا آیاق یالین، ذوالفقار صاحیبی مولاعلی و اونون مظلوم شهید بالاسینین مزارینا زیارته گئدیب گؤردوگو ایشده‌ده ائله اوستا ایدی کی حاضیرلادیقی قلیان لار، ملایر و بوتون اطرافدا ، دیللر ازبری ایدی. هم ده چوخ سلقه- سهمانلی، ائلدار و مشتری‌لرایله چوخ خوش کئچی‌نن بیر انسان‌ایدی. اونون تعریفینده آنجاق بونو دئمک کی شهرین زنگین اعیان‌لاری، اونون دم‌له دیقی چایی ایچمک و حاضیرلادیقی قلیانی چکمک ایچون اوچالیشان قفه‌خانایا گئدیب اولمایان انعامی اونا وئرمک‌‌له تعریف توصیف‌دن ده اسیرگه‌مزدیلر.
مقصدی بو سفرده بؤیوک قارداشینین عائله‌سینه باش چکمگ‌ایدی. نییه کی قارداشی ژاندارم اولدوقی ایچون، روس‌لارلا دؤیوشده یارالانارکن ایتگین گئتمیشدیر. هم ده اوستاسی تاپشیرمیشدی کنگاوردن مناسب قیمت‌لی یاخشی کوردی توتون لردن آلیب گتیره بیر ده بوکی، «حبیب»ین کؤنلوندن کئچیردی‌کی قدیم دوست- تانیش لارایله گؤروشه‌رکن باهالی پارلتارلارا بورونموش أیین باشینی دا اونا بونا گؤستریب اؤزونو شیشی‌ده. بیر گؤزه‌له کؤنول وئریب- وئرمه‌سینی ده آللاه بیله‌ر آمما بونو دئمک کی دوست- تانیش‌لار اونون اسکی بیر یولداشین باجیسی‌لا آداخلانماسیندان، جور به جور صحبت‌لر آچاردیلار. آرابا کی حاضیرلاندی، حبیب کئچه بورک باشدا ، یزد ایپگیندن توخونموش کمربئلده، کوردی کپه‌نک چیگین‌ده، اصفهان گیوه‌سی آیاق‌لاریندا، چوخ یئیین و قیوراق آتیلدی آرابانین اوستونه. اونو یولا سالان یار- یولداشلارا گوله گوله دئدی : «منی بیرداها گؤرمزسه‌نیز حلال ائدین. یادیزا دوشرسم ده پرشنبه‌لر شیل- کورلارا، حالوا پایلایین کی اونلار یئیه‌رکن لوغاز قوشوب دئسین‌لرکی خمیری تورش و شیره‌سی آزیدی و بئله لیکه ئیددی آرخامدان دؤنه نه لعنت یوللاسینلار!» جماعت باشلاییب گولدولر و توکّل آللاها دئیب یولا دوشدوک. آراباچی خانا اداره‌سی‌نین آت لارینی، گئچن‌لرده اولان کشمکش لرده لُرلار غنیمت آپاریب آتلارین آزلیقینا گؤره، دوشه‌رگاه لاردا اونلاری‌ده ییشه‌ن مه ییب گئجه‌لری ناچار چی‌لیق‌دان، یول گئده‌‌نمه‌یه جگ ایدیک. آرابانین یوکو چوخ آغیرایدی. آغیرلیقی‌دا روس ارودسونا یوللانان یوک لردن عبارت ایدی. بوایلین قیشی‌دا، لاپ دونداریجی ایدی. قار- بوز قیامت ائدیردی. لرستان داغلاری حاللاج‌لانمیش پامبوقا اوخشاییردی و تک- توک گؤرونن آغاجلارین باشینادا ائله بیل کی پشمک ألن‌میشدی. قاردان- بوزدان أییله‌ن بوداقلارایسه بئلی بوکوک قوجالارا اوخشاییردیلار کی جوانلیق حسرتی‌له سوزوله‌ن گؤز یاشلاری، اونلارین ساققال لارینا دامارکن بوز باغلامیشدیلار .
گاهدان دسته- دسته اوچان آج قارقالاری گؤروردوک کی یئنی‌جه اؤلموش بیر جاناوارین جانینا دوشوب اونون أت دری سینی چوخ حوصله‌ایله سوموک دن آییریردیلار. قابیرقالاری ائشیکده قالان جسد، اوقار- بوراندابیر سئحیرلی آغاجانبزه‌یردی کی سانکی باشقابیر دونیادان اونوگتیرمیشدیلر و قانلی قابیر قالار اوآغاجین بوداقلاری اولارکن قارا قار قالار اونون گول‌لری کیمی گؤرونوردولر.
سورچی، حمزه آدلی بیر عرب‌ایدی که بغداد دوستاقیندان قاچارکن ایرانا گلیب سورچی‌‌لیق له چالیشیردی. آمما ندنسه اوردا باشقا سورچی لر کیمی، داشقا آتلارینا حیرص‌لن مه یه کفایت لن‌‌مه‌یه‌ییب دال با دال کؤپک اوغلوایدی کی بئچارا آتلارین باشینا یاغدیریردی. تویسرکانلی شازدا اوقدر افاده‌لی ایدی کی هرزادا آخ کوف ائدیردی و حبیب‌ده اونون آدینی «آخ کوف شازدا» قویموشدی. مقصده چاتیبان اودوشدو و خان بیگ‌لر کیمی کیمسه‌نی سایمادان باش آلدی گئتدی. آمما حمزه‌ده دیشیندن چیخانی اوندان اسیرگه‌مه‌دی و گؤزدن ایته‌نه قدر یامان یوغوزایدی کی اونا حواله ائدیردی. او گئتدی آممابیر بیز قالدیق بیرده شاختا.
بیزلرین ایچینده تکجه حبیب ایدی کی شاختا بوراندان قورخوسویوخ ایدی و اوقدر یالان پالان توخوردی کی بیزلری گولمک‌دن قیرار کن، سویوقدان کیری‌مه‌میزی یاددان چیخاردیردی. ائله گولمه‌لی لطیفه‌لر باجاریردی کی هئچ تاتین دفتریندن تاپماق اولمازدی. ائله سؤزلر تاپیپ دئیردی کی اوسؤزلرله گه‌دیک باشیندا سویولان جوهودو دا گولد‌ورمک اولاردی.
خصوصاً کی عالیم جماعتی یانسیلاماقدا برک ألی وارایدی. او واخت کی بیز مورگولوردوک تازا هله اونون کئفی دورولوب باشلاییردی بیر آغیز اوخوماغا. سوادسیزلیقینا باخمایاراق، اولمایان غزل و تصنیفی باجاریردی و «بابا طاهر»ین شعرلریله «عارف» ین تصنیف لرین اوره‌ک دن سئوه‌رکن اونلارین مراغا سوجوغوندان داشیرین اولدوقلارین سؤیله ییردی. اوره‌گه یاتیم گؤزل بیرسسی وارایدی و «آغلاماقی سرخوشلوقا بهانه بیلدیم» تصنیفینی ائله بیر کئف داماغ ایله اوخویوردی کی آدامین روحی دیریلیردی. آخشامی «فرسبح» قفه خاناسیندا گئجه لرکن سحری گون چیخمامیش یولا دوشدوک. «فرسبح» ین چای لا قندابی «حبیب»ین ائله کئفینی دوروتموشدی کی گل گؤره‌سن! هی چه ودک و أریک قاخی ایدی که جیب‌لریندن چیخاریب اؤزو یئیه‌رکن بیزه‌ده یئدیدیری. ایلکینده‌ها وا خوش و گونشلی ایدی آمما بالا- بالاها وا توتولدی و دونداریجی بیر سازاخ باشلادی أسمه‌گه. حبیب باشینی گؤیه قالدیرارکن دئدی: «گونش خانیم گئنه ناز قیریشین باشلاندی و یایلیقینی باشینا چکدین می؟! توپوردوغوم دونماسایدی اینان کی آیاق داشینا اوخشار اوزه‌ن بیر لومبا توپوه‌ردیم، آمما حئیف ...» قار باشلامیشدی یاغماغا و میغ میغ لارا بنزه‌ین نارین- نارین قار دنه‌لری، چؤل باییری اؤز قانادلاری آلتینا آلمیشدی. بعضاً قار بوران و کولک اولوردی کی چیلغین سازاخ، قارلارا قولوشوب و یئر-گؤیی باشینا آلیردی. گؤیدن یئره قاریاغماق عوضی، یئردن گؤیه قار پوسگورودی. شاختا ائله شدت‌لی ایدی که انسانین کؤنلو قیامتی خاطیرلار کن، آرزو ائدیردی که کاش بوآندا، قیامت اولایدی و انسانین گناه‌لاری ائله آشیب داشاردی کی کله‌سی اوسته جهنمین ایستی آلاولارینا جوماردی. کیسمه‌دن سس چیخمیردی. تکجه هردن بیر«حبیب» ین سسی ائیشیدیلیردی کی: «بو لامذهب سویوق آدامین کؤهنه بورج‌لارین یادینا سالیر و اؤلولرینی گؤزو اؤنونه گیتریر» دئیه اوشوتمه‌دن اینیلدیردی.
حمزه: «کنگاوره نئچه فرسخ دن چوخ یولوموز قالماییب.» دئییردی و قاردا آزالمادان گئتدیکجه چوخالیردی. قار دنه‌لری بیرینجی دفعه میغ میغ جا اولورسالاردا ایندی میلچک بویدا اولوب بالا- بالادا ئیکه لیک‌دن آری‌یا دؤنوردولر. آنجاق دئمک کی گوموش قانادلی کپه‌نک لر کیمی قار قاناد آچمیشدی تا جانسیز حالدا یئره سریلمه‌ک‌له یئر عالمینی آغ چادیرا بورویوب پوتون دونیا عاشیق‌لرینه، کپه‌نک تک وفادارلیقی و سئوگی اوغروندا جاندان کئچمه‌گی اؤیره ده بیلسین.
بیردن بیره یول کناریندان بیر سس ائشیدیلدی و باشیمیزی قینیمیزدان چخاریب او أل بو أله باخارکن بیر ساری‌شین روس قزاقی گؤردوک کی قارلار اوستونه دوشرکن یالواریجی بیرحالدا اینیلدیردی و قیچینی گؤستریردی. جعفرخان :- «یولداشلار آییق اولون کی تله‌زاد اولار» دئنه حمزه‌نی دومسو کله‌ییب دئدی« یئیین سورکی ألدن چیخاق!» آمماحبیب تعجب‌له دئدی : «نئجه یعنی تله قوروبلار؟! آللاه بنده‌سی یارالی‌دیر. دیلی یالان دئسه‌ده قیرمیزی قانی‌کی یالان دئمیر. دوزدورکی دشمن دیر، آمما جان اوسته‌دیر. اونایاردیم‌گرک. آللاها خوش گئتمه‌ز» سونرا آتیلدی آشاغی و اؤزونو روسا یئتیریب چوخ محبت‌له اونا یاردیم ائدیب آرا بایاساری گتیردی.
حمزه ده باشلادی اولمایان یامان یوغوزو اوروس موروسا وئرمه‌گه و آرابانی ساخلادی. حبیب‌مین مصیبت‌ایله یارالی روس عسکرینی آرابایا میندیردی. روس قزاقی تورکو فارسی‌دان هئچ نه باش آچماییردی و آرخاداش‌‌دان باشقا، بیر زاد بیلمه‌ییردی کی اونودا حتماً روس لارین تبریزه قشون چکدیگی زامان اؤیره نمیشدی. آمما جعفرخان‌یئنه احتیاط ائدیب حبیبین قولاغینا اهمالجا پیچیلدادی : - «ایش‌دی اولدی کئچد‌ی آمما چوخ پیس ایش گؤردون، سنین بوایش لری نن نه ایشین؟!»
حبیب‌ده : «روس‌اولاندا نولار؟! پس بیز نه‌یین مسلمانی ییق!؟ آدام گرک چؤلون قوردونادا رحم‌ائلی‌یه!» دئیه گولومسه‌دی. جعفرخان: - «قوی سن دئیه‌ن اولسون قال یاتیسن» دئیه باشینی معنالی حالدا تاولادی. چوخ چکمه‌دی کی مین زحمت ولال اویونی چیخارتماق لاقاندیق کی بو روس قزاقی بیرنئچه آیری روس لا، آذوقه تاپیپ ییغماقا مأمور ایدیلر کی بیر سیرا سیلاحلی سویقونچولارلا راسلانیب دوستلاری قاچارکن بویارالانیر و توفنگ‌له آتینی ألدن وئره رکن جیب‌لری‌ده سویولور.
اونون آیاقی گولله‌لن مه گه خاطیر شالواری جوم جولاغ قان ایدی. حبیب خورجوندان بیر فیطه چیخارارکن چوخ مبحت‌له اونون یاراسینی باغلادی. جعفرخانادا سخاوت أل وئریب بیر قدح همدان ایچگی‌سی اونا ایچیرتدی. روس بالا- بالا اؤزونه گلرکن حیات ایشیقی اونون گؤزلرینده ایشیلدیردی. حبیب‌ده بیر قارداش کیمی اونو أزدیریب هئی کیشمش‌له قاخ ایدی کی اونون قاباغینا تؤکوب یئدیدیردی.
حمزه میرتلانماق دان أل چکمیردی و دال با دال میریلدیردی که آرابانین یوکو چوخ آزایدی بیری‌ده اوسته لیک گلدی. حیرصین تؤکوردی یازیق آنلارین باشینا و اونلاری شدتّله قامچی لیردی. آخیردا حبیب جانا گلیب دئدی : «ای سیچان‌خور عرب، باش بئییندن چیخدیق آخی، نه قدر دئیینه‌جک‌سن! بیلیره‌م دردین ندیر، آل بوایکی قیرانی خفه‌لن!» ایپک‌شالین آردیندان بیر کیسه چیخاریب، بیردانا ایکی قیرانلیق حمزه‌نین اووجونا قویارکن ندنسه کیسه ألیندن زویولده‌ییب بوتون پوللاری تؤکولدی. بوپوللار آلنی‌نین تری و آلدیقی انعام‌لار ایدی‌لار کی توی ائتمک قصدیله ییغیب آمما ایندی ایتگین گئتمیش قارداشینین عائله‌سی ایچون آپاریردی. بیرنئچه تومنی ده اوستاسی‌نین پولو ایدی که کوردی توتون آلماق ایچون اونا وئریلمیشدی و اوست- اوسته ییرمی‌تومن اولاردی. پوللار تؤکولن کیمی چوخ تصادفی حالدا، ندنسه منیم گؤزوم روس قزاقاساتاشیب اونون گؤزلرینده بیر ایشیلتی دویدوم. کباب ایگینه گلن آج بیر جاناوار کیمی آزقالا گؤزلری له ایستیردی پوللاری اوتسون.
قاردا آمانسیز یاغیردی و بو تئزلیکده أل چکه‌ن دیئیل‌دی. قارا توتقون بولودلار بیر دئو قوش کیمی، گؤیون اوزه‌رینه قانادگرمیشدی و یاغان قارلار، ائله بیل کی اوقوشدان قوپموش تئله‌ک‌لر ایدیلر. سویوق داشی دا چاتلادیردی. یارالی روس، ایسلانمیش بیر سیچان کیمی تیتره‌ییردی و ساری کیپریک‌لی گؤزلری ایله حیران- حیران بیزه باخیردی و معلوم ایدی کی سویوق دده‌سینی یاندیرمیشیدی.
بیردن بیره حبیب ایستی و یوموشاق کوردی عباسینی اؤز چیگنیندن گؤتوروب «ای بابا بیزیم دریمیز باشماق گؤنوندن ده قالین‌دیر. آمما بو یازیقی سویوق آیاقدان سالاجاق» دئیه عبانی سالدی روس قزاقی نین چیگنینه. بو جوانین بئله نکی ایگیت لیگیندن چوخ کئف ائدیب اوتانماسایدیم آیاغا قالخارکن اونون آچیق آلنینی کی کئچه پاپاق اونا خط سالمیشدی ممنونیت‌له اؤپردیم.
خلاصه کنگاورین قدیم قالا قاپیسینا آرابامیز چاتمایینجا، روس قزاقی باشینی دا آرابادان ائشیگه چیخارتمادی. قالانین ایچری اوزونده، بیرسیرا روس قزاقی آلاولی تونقال باشینا ییغیشیب کئفلی- کئفلی اوخویوردولار. یارالی روس اونلارین سسین ائشیدجک باشینی دیشاری چیخاریب ائله بیل کی یئنی بیر جان تاپدی. اوزوگولدی و دیک‌له نی بن یولداشلارینی سسله‌دی. قزاق لارین گؤزو اوناساتاشان کیمی ، سئویئجک اولوب اونا ساری قاچدیلار. اونا یاردیم ائدیب آرابادان ئیندیره‌نده، من گؤردوم کی یارالی روس یولداشلارینا بیرزاد دئدی و اونلاردا چوخ ایتی و غضبلی باخیش‌لا حبیبه گؤز دیکدیلر. آمما حبیبین باشی روسلارا کمک لیک ائتمهگه بندایدی و بو باخیش لاری سئچه بیلمه‌دی. حبیبینی آیاغی هله یئره چاتمامیشدی کی آغزیندان الکل قوخوسوقالخان یوکسک رتبه‌لی و یونولمامیش قابا بیر قزاق، حبیبین بیله گیندن یاپیشیب اونو وار گوجو‌له آرابادان یئره‌سالدی. اوبیری قزاق‌لاردا «دده‌م منه کور دئیب، هر گله‌نی وور دئیب» دئیه حبیبه نه یئییب سن تورشلو آش. اونو هر طرفدن باشلادیلار قامچی لاماغا و چکه چکه قالایاساری سوروتده‌دیلر. من چوخ تعجب له گؤزومو جعفرخانا دیکیب آمما اوچوخ اهمال و قانی سویوق لوق‌لا، اشاره ایله دیئیردی کی دینمه‌یم و اوزونو حمزه‌یه چئویره‌رکن دئدی : «به نییه یوخلویوبسان به !؟ نییه به سورمورسن؟ جانین چیخسین یئیین اول سور!»
حمزه ده قامچینی آتلارین بوغلانان ساغری لارینا چیرپیپ باشلادی یئنه دیشیندن چیخانی آتلار ایله روسلارا دئمه گی. آرابا یولادوشدو و بیر بوروقدان دؤنرکن آرابا خانایا یئیتریب مقصده چاتدیغیمیزا گؤره یوک- یابی گؤتوروب یئره دوشدوک. اورایا چاتار- چاتماز بللی اولدوکی جماعتین گؤزونون اودون آلماق ایچون جبیبین گوله‌لن مه سینه حکم ائدیب‌لر و دئییرلر کی بیر روس قزاقی‌نان تارتیشارکن اونو یارالاییب‌دی.
نه باشی‌نیزی آغریدیم کی بوسؤزو ائشیدجک ائله بیلدیم دونیا باشیما فیرلاندی. قاچدیم جعفرخانین یانینا. جعفرخان قفه‌خانادا یولون یورقون لوغو چیخسین دیئه تریاک چکمه‌گه مشغول‌ایدی. دئدیم: - «نه اوتوروبسان کی یازیق حبیبی او محبت لر عوضینه، اؤلدور مک ایستیرلر. دور آیاغا أل آیاق ائده‌ک قویمایاق بیر گناهسیزین قانی آخسین»
جعفر خان وافور حوققا‌سی نین اَمزیگیندن آغزینی چکرکن، گؤزلرینی قاماشدیران کیمی ائله‌ییب بورنونون دلیک لریندن توسستونو ائشیگه وئردی. حوققا ماشانی بوراخمایان جعفر آقادئدی: «بیه عقلینی اودوزوب سان؟ اولمایاسن ده ایستیرسن جانیندان أل اوزه‌سن؟! موفته یئرینه ائله بوروسلارا آیی دئمیرلرکی! بیه آیی دوستلوقی ائیستمه‌ییب سن؟ بو بنزه‌ر اوناکی گئده‌سن عقربین سانجان یئرینی اؤپه‌سن و گؤره‌سن کی نئجه قارداشلیق ائلیر. سونرا مانقالاساری اوچوب وافوری اغزینا دایادی. حالیم چوخ یامان‌ایدی. باشیم آزقالیردی پارتلاسین. اوره‌گیم ائله دولموشدو کی ازقالا بوغولوردوم. اؤزومو بیلمه‌دن پیلله لردن یوخاری قالخیب و چیخدیم داما.
اوزومو میدانا چئویره‌رکن بیر قیراقدا اوتوروب اختیارسیز گؤزیاشلاریم باشلادی آخماغا. گئجه‌دن ایکی- اوچ ساعات کئچمیشدی. یولودلار گؤی اوزه‌ریندن چکیلیب اوزو گیرده آی، اولدوزلار گولزارینا ووقارلا یوللانیردی. قار، یئر- گؤیی بورویوب صاحاب‌سیز ایران توپراقینی بیرکفن کیمی بورمالامیشدی. اهمالجا أسن یئل نظره ائله گلیردی کی اسکی ایرانین بؤیوک بیر نشانه‌سی اولان مدائن‌دن یول دؤیه دؤیه گلیب شیرین‌له خسروین سرخوش لوغون و مفتون فرهادین اینیلتی‌لرین یولو اوستونده‌کی بیستون‌دان آلیب کنگاورین لوت آغاجلارینا گیتره‌رکن دیل سیز- دیل‌سیز بئله سؤیله ییر : «تأسف‌لر کی دونیا نه‌لر گؤرمه‌ییر؟! کیکاووس توپراقی اولوب روسلار آیاقی آلتیندا تاپدالانمیش بیر اویونچاق. دوغرودان کی یازیق‌لار اولسون!آمان دنیا، یالان دونیا ......» بیردن بیره گؤردوم کی نئچه قزاق، «حبیب»ین پیرتلاشیق ساچلاریندان یاپیشیبان قوللارینی دالدان چاییب تپه باشینا ساری یوللاشیرلار. نه حالا قالدیغیمی داها بیلمه‌دیم آنجاق بونو بیلدیم کی گول‌له سسی هریانی بورودو. گول‌له سسی یاتمادان ایتلرین اوره‌ک سیخیجی شو‌م‌ها پپیلتی‌لاری ائشیدیله رکن، لوت آغاجلارین بوداقلاریندا یوخلایان قارقالار دیکسه ندیلر و بیر نئچه آن قاناد چالدیقدان سونرا، ئینه آغیربیر مورگویه دالدیلار. سس چیخمادان آغیر بیر داشین درین قویویا دوشدو گو کیمی، کندی‌ده سکوت دالغاسی اؤزجایناغینا آلدی...
من اختیارسیز اولاراق دام‌نان یئره یئنیب دلی سایاق تپه‌یه ساری یوللاندیم. دینمه دانشمادان اوره‌‌گیمدن «وای سیزین گونوزه! وای بیزیم حالیمیزا» کئچرکن بیردن بیره یاخین بیر فاصله‌دن، حبیبین جنازه‌سینی گؤردوم. ایکی أللری ائله قارا سُریلمیشدی کی نظره‌گیردی آللاه درگاهینا یالوار یاخاردادی. اونون بؤیروندن سوزولن قان، او یارالی روس قزاقی نین قارا سوزولموش قانینی خاطریمه سالدی و درین دن بیر آه چکدیم. بو آندا توتقون بیر بولود، آیین اوزه‌رینه پرده سالیب ایشیقلی دونیانی بیر یوللوق تارائیله‌دی. سانکی بئله لیکه انسان اولادی‌نین پیس‌لیک لرینی اؤرتور باسیر ائله‌مک ایسته‌ییردی.
بیردن بیره ندنسه اوقارا نقولوق آندا، گؤزومه ساتاشان بیر قارالتی آنلادیم. بیر آغاج دالیندا گیز‌له نی‌بن گؤزلریمی قارالتی یا دیکدیم. شبهه سیز اونو تانی ییردیم. او جانینی قورتادیقیمیز روس قزاقی ایدی. حیرت ده قالدیم. جنازه‌یه ساری گئتمه‌گینی گؤروب اونون نیتی‌نی آنلاماقا حیران قالدیم. «شاید حبیبین یاخچی‌‌لیق لارینی جبران ائله مک قصدی وار و اونو تورپاقدا باسدیرماق ایستیر» دیئه بیر آن گؤردوم کی أل آتدی حبیبین جیبینه و اونون پول کیسه‌سی‌نی چیخاریب گؤتوره‌ندن سونرا، چوخ یئیین و تله‌سیک، قالایاساری یوللاندی. آنجاق دونیا مالی ایچون، بیر ایگیدین کیشی لیک و محبت‌لری اونودولوب .... گناهسیز بیر انسانین قانی آخمیشدی ....
صاباح تئزدن جعفرخان همت ائدیب کنگاوردن کرمانشاها گئتمه‌گین اجازه‌سینی آلیب حرکت ائتمهگه آماده اولدوق. آنجاق گئتمه‌میشدن، حبیبه فاتحه اوخوماق ایچون و اوندان سون وداع ائتمهگه خاطیر، تپه‌یه ساری گئده‌رکن، حبیب‌دن هئچ بیر اثر گؤرمه‌دیم. اوناکام گنجین جنازه‌سی، قارلار آلتیندا قالیب قزاقین‌دا آیاق ایزلری، ایتمیشدی. طبیعتین وفاسیز ألی اونلاری باسدیرمیشدی و مجازات لا مکافاتدان هئچ بیر خبر یوخ ایدی ....!
بو آرادا، جعفر خانین سسی قولاغیما چاتدی کی دئییردی : -« هارداسان به !؟ سویوق آدامی کسیر! گؤیلون ایسته‌‌سه گل بیر آز تریاک وئریم کی گؤر دونیا کیمین ألینده دیر. اینان کی هر نه یی اونودار سان» آرابا حاضیرایدی. مینه‌رکن یولا دوشدوک.
ترجمه تاریخی 1372 – خوی