یادداشتی به زبان ترکی در باره اشعار ترکی مولوی (مولوی نین تورکجه شعرلری) / علیرضا ذیحق

علیرضا ذیحق

مولوی نین تورکجه شعرلری

مولانا نین تورکجه شعر لری حاققیندا چوخ تحقیق لر اولوب کی " شرف الدین یالت کایا "نین  1934 نجی ایلده تورکیه ده چاپ اولموش کیتابی کی " مولانا نین تورکجه کلمه لر و شعیر لر" آدیندادیر، لاپ قدیم اثرلردن دیر. ایرانلی یازیچی لاردان دا پروفسور جواد هیئت ، " تاریخ زبان و لهجه های ترکی " کیتابیندا مولانا نین تورکجه شعرلرینه ایشاره ائدیب دیر. هابئله دکتر حسین محمدزاده صذیق 1369 نجی ایلده مولوی نین تورکجه شعرلرینی شرح و تصحیح ائده رکن ققنوس نشری طرفیندن یاییلیب دیر .

   علیرضا ذیحق

مولوی نین تورکجه شعرلری

مولانا نین تورکجه شعر لری حاققیندا چوخ تحقیق لر اولوب کی " شرف الدین یالت کایا "نین  1934 نجی ایلده تورکیه ده چاپ اولموش کیتابی کی " مولانا نین تورکجه کلمه لر و شعیر لر" آدیندادیر، لاپ قدیم اثرلردن دیر. ایرانلی یازیچی لاردان دا پروفسور جواد هیئت ، " تاریخ زبان و لهجه های ترکی " کیتابیندا مولانا نین تورکجه شعرلرینه ایشاره ائدیب دیر. هابئله دکتر حسین محمدزاده صذیق 1369 نجی ایلده مولوی نین تورکجه شعرلرینی شرح و تصحیح ائده رکن ققنوس نشری طرفیندن یاییلیب دیر .

مولوی نین تورکجه شعرلری نین کامیل سایاقدا الیمیزه چاتماماسی نین دا علتی او ایدی کی او زامانلار تورکی یازماق رسم دئییل دی . حتتا مولوی نین ائولادی سولطان ولد ده تورکی شعر لرینی فارسی دیوانی نین حاشیه سینده یازیب دیر . شاید ده مولوی نین تورکی شعر لری نین سایی اوقدر دئییل دی کی بیر دیوان دا یئر آلا . نئجه کی صائب تبریزی دن ده فقط 20 غزل تورکی دیلینده تاپیلیب دیر.

دکتر حسین محمد زاده صدیق کی مولوی نین شعر لرینه شرح یازیب دی معتقد دی کی مولوی دن قالان تورکی شعرلر ، خوراسان تورکلری نین دیلینده دیر . نییه کی اونون باخیشی لا مولوی خوارزمشاه تورک لرین دن ساییلیر و یئددی یاشیندا باشلاییر فارسی اؤیره نمه یه . اونون فارسی دیوانیندا بئله بیر شعری وار :

بیگانه مگوئید مرا زین کویم

در شهر شما خانه می جویم

دشمن نی ام ارچند که دشمن رویم

اصلم ترک است اگرچه هندی گویم

دکتر محمد زاده صدیق ین نشر ائتدی یی کیتاب " سیری در اشعار ترکی مکتب مولویه " دیر کی ایلک دفعه 1369 دا نشراولونور و سونرالار تبریزده 1386 دا ندای شمس انتشاراتی طرفیندن یاییلیر . البته اونوتمایاق کی دکتر صدیق و دکتر هیئت ین شرح لرین دن قاباق ،  بدیع الزمان فروزانفرده مولوی دن تصحیح ائتدی یی دیوان کبیرده بیر پارا تورکی بیت و ملمعات دا مولوی دن گتیریب کی بودا دیره لاییق بیر موضوع دور و مولوی نین  تورکی شعر لری نین آشکار  ثبوتی دئمک دیر . دیوان کبیرین آخیریندا 200 بیت تورکی غزل ، قطعه ، تک بیتی و ملمع واردیر . آنجاق قید ائتمک لازیم دیر کی خوراسان تورکجه سی ، آذربایجان دیلی نین گروهوندا یئر آلیر. خوراسان تورکجه سین دن باشقا ، قشقائی ، اینانلو ، افشار ، سنقری لهجه لری ده بو گروه دا دیر .

مولوی نین دئدی یی تورکجه شعر لر اساسیندا ایسه ، مولوی تورکحه دئیه ن شاعیرلرین ایچینده ده لاپ بیرینجی لردن حسابلنیر .مخصوصن کی عروض وزنی نی تورکی شعرده ایشله تمک ده ، مولوی لاپ قاباقجیل شاعیر لر دن دیر . نییه کی مولوی دؤورونه کیمی ، تورکی دیلی خلق دیلی اولاراق ، ائل اوبادا و چئشیدلی سوی لار لا طایفالار آراسیندا رسم ایدی  و دونیا سولطانلاری نین و دولت آداملاری نین شعر و یازی دیلی دئییل دی .

مولوی نه قدر آزدا تورک دیلینده یازساا اوغلو سولطان ولد اونون عوضینی آچیب و متصوفانه عقایدی خلق ایچینده رواج وئر مک اوچون تورکی شعره اوز گتیریب دی .

اونوتمایاق کی مولوی عصری نین راییج دیللری نه مسلط ایدی . نییه کی اونون یونان دیلینده ده شعر لری واردی . بوندا دا هئچ شک یوخ دی کی مولوی دین فلسفه و عیرفان زمینه سینده هرنه عربجه و فارسجا دیللرینده یازیلمیشدی اوخوموشدو .اونون تاریخ ، فلسفه ، هونر دین سیاست و اجتماع حاققیندا کی ایشاره لری  او قدر غنی دیر کی عظمتین ده آدام حیران قالیر. مثنوی ده گلن چوخلو داستانلارین دا ریشه سی گئچمیش سنت لرده ن گؤتورله نیب دی . مثنوی  ده سامی ، ایرانی ، تورکی فرهنگ لری بیر بیرلری نن اوز – اوزه دیلر . قرآن ، حدیث ، سامی افسانه لری ، ایرانی افسانه لر، گئچمیش تاریخ و خاورمیانه نین او دؤور ده کی تاریخی ، هند فلسفه سی ، ایران باستان و یونان ، گئچمیش و موعاصیر شاعیر لرین شعر دیلی او جومله دن منوچهری و خواجو ، اونون اؤیره ندیک لری نین بیر پارچاسی دیر .