ذکری در سپید خوانی های مفتون امینی / علیرضا ذیحق

علیرضا ذیحق

ذکری در سپید خوانی های مفتون امینی

"مفتون امینی" که با زبان حماسی و تغزلی اش از" دریاچه " تا " کولاک " به یکی از پدیده های نام آور شعر تبدیل شد ، بعد از شصت سال خلاقیت مداوم و در آستانه ی هشتاد سالگی ،همچنان پویا و پا یا ، همگام عصر گام بر می دارد . هرچند که وی با همه ی شیفتگی و طبع لطیف اش در غزلسرائی و خلق آثاری ماندنی در اوزان و قالب های کلاسیک و نیمایی ، جزو چهره های تثبیت شده ی شعر در اوایل دهه ی چهل بود ، اما با مجموعه شعر " انارستان " ، قید و بند های سنت را گسست و شانه به شانه ی شاعران نو آور معاصر،بر قله ی " سپید " شعر، پای فشرد . شعری که به قول " شاملو " بدون استعانت به وزن و سجع ، جان شعر بود و از التزام وزن که ذهن شاعر را از بیان  ضرورت ها ودرد مایگی های زمانه  منحرف می کرد ، فاصله گرفته بود .

  علیرضا ذیحق

ذکری در سپید خوانی های مفتون امینی

"مفتون امینی" که با زبان حماسی و تغزلی اش از" دریاچه " تا " کولاک " به یکی از پدیده های نام آور شعر تبدیل شد ، بعد از شصت سال خلاقیت مداوم و در آستانه ی هشتاد سالگی ،همچنان پویا و پا یا ، همگام عصر گام بر می دارد . هرچند که وی با همه ی شیفتگی و طبع لطیف اش در غزلسرائی و خلق آثاری ماندنی در اوزان و قالب های کلاسیک و نیمایی ، جزو چهره های تثبیت شده ی شعر در اوایل دهه ی چهل بود ، اما با مجموعه شعر " انارستان " ، قید و بند های سنت را گسست و شانه به شانه ی شاعران نو آور معاصر،بر قله ی " سپید " شعر، پای فشرد . شعری که به قول " شاملو " بدون استعانت به وزن و سجع ، جان شعر بود و از التزام وزن که ذهن شاعر را از بیان  ضرورت ها ودرد مایگی های زمانه  منحرف می کرد ، فاصله گرفته بود .

تماشاگه شعر معاصر ایران که تبلور و شکوه اش با شعرهای نیما بوده و فتح قله های آن با بیرق های شعر " شاملو " و" فروغ فرخزاد " اتفاق افتاد ، در آن بلندی ها ، کتیبه ای نیز بر پیکر صخره های استوارش  دارد  که نامهایی چون " اخوان ثالث" ، " نصرت رحمانی " و " مفتون امینی ، جلوه های درخشنده ی آن اند . در اکنون و فرداهای شعری که تا سده ها ، راه خواهد داشت .

 در کارنامه ی شعر فارسی ، سپید نویسی و غزلسرائی از اقبال بلندی در سیلان زمان برخوردا ر بوده و امروزه عمده  دفترهای شعر، یا سپیدند و یا غزل . اما هردو در تطورهای رو به رشدش ، بزرگانی نوآور داشته که غزل ، تحولات اش را در مضامین تازه و اوزان نو ، وامدار " شهریار " ، " سیمین بهبهانی " و " حسین منزوی " است و در شعر " سپید " ، متأثر از " میراث شعری " شاملو " و " فروغ "  و همچنین ملهم ازخلاقیت های " مفتون امینی " ، " ید الله رویایی" و " سهراب سپهری" می باشد.هرچند که جنس حرفهاشان تو فیر زیادی را از نظر مفهوم وساختارداراست و خود جای نگاه دارد .

اما در بحث از " مفتون امینی " ، او با سبک و مؤلفه های ویژه اش از نظر استتیک ، زبان شعری و کشف معنی ، جایگاهی متفاوت دارد که کا راو را تا حد یک سبک خاص ارتقا داده است . لذادر این مختصر به خصوصیات شعری مفتون امینی نگاهی کوتاه داریم :

1- سادگی ، روانی و فخیم بودن زبان شعری :

شعرهای سپید" مفتون امینی " نثر گونه و آهنگین اند . نوعی ریتم و هارمونی که در جان شعر جاریست  و از همان آغاز، با زخمه در تارِ عاطفه ، احساس را پابه پای خود تا گستره ی خیال و اندیشه می بَرَد .

2- عاطفی ، شهودی و لحظه ای بودن شعر:

شعر " مفتون امینی " شعر لحظه هاست و به تعبیر صریح خود وی چون "لحظه ها متفاوتند و بازتاب هیچ احساس همیشگی و عقیده ای ثابت نیست " لذا پری" الهام "، با شکوفندگی و تازگی های خود ، خلاقیت او را پربار تراز هر شعر پیشین  می سازد . حسی که دریک لحظه می جهد و به رنگین کمانی از واژه ها می انجامد . واژه هایی که در خدمت یک کشف اند وبه درکی نو از هستی ، عاطفه و روابط فردی و اجتماعی منجر می شود .

3- ملتزم بودن به به باورها ی نیک :

نگاه مفتون امینی  به انسان ، به مثابه معجزه ایست که منشا نیکی هاست و بر کَنَنده ی شرّ ها . انسانی که آزادی را با ید سرودی سازد و از " زخم شیشه " ی بیداد ، بیزاری جوید . درجانمایگی های شعر او ، وجدان بیداری سوسو می زند که همیشه هشدار از تاراج می دهد . تاراجی که  عمر آدمی ، سعادت ، شکوه تباران ، و تاریخ یک خلق را یکجا در چنگ می گیرد و باید ستیخت .

4- عمق خیال و وسعت تصویر سازی :

تصاویر شعر" مفتون  " ، با همه گریزی که به ذات اشیاء و عناصر طبیعت از جمله " آب " و " باد " و " خاک " و" آتش "دارد ،محصول غو طه ایست که شاعر در رنگ ها ، ماجراها ، رابطه ها و عاطفه ها می زند و غوص اش در اعماق معنی ، همچون حکمتی جاودان در ذهن آدمی قلم می خورد .

5 – شعری با ریشه در اسطوره ، حماسه و مفاهیم ملی و میهنی :

ترکیب " رزم نامه " به عنوان یک وجه بارز در شعر مفتون امینی را به خاطر فاصله ی دوری که شعر و خلاقیت وی با حکایت گونگی دارد را به کار نمی برم . ولی عشق به نمود های ملی از طریق بکار گیری نمادهایی چون کوهها و مظاهر طبیعی ،قهرمانان تاریخی و افسانه ای ، پیروزی های شگرف اهورائی در بستر تاریخ ، و تمثیل وارو استعاری  بودن واژه ها ی به کار رفته از جهت اسطوره ای ، سرّ و رازی را در شعر او شکل داده که با ندای امید و انتظار ، نفوذ کلام او را در حافظه ی جمعی مردم ، گسترش داده است .

6- چرخشی عاشقانه و زمینی به مدار عشق :

شعرْیاد های مفتون امینی ، سختْ زمینی است  و سرشتی انسانی و این جهانی به معشوق داده است . تو صیفی که با پرهیز از نگاهی کالایی و شئی گونه به مظهر عشق که زن باشد و معشوق ، به مهر وارگی و مفتونی به ذات زیبایی ، جهت یافته است  . در شعر مفتون امینی ، جلال عشق و دلدادگی ، اعتبار آدمیست .

در پایا ن اشاره به این نکته ضروری است که مفتون امینی زاده ی آذربایجان است و بالطبع مثل بسیاری از یزرگان ادبی آذربایجان همچون شهریار، صمد بهرنگی ، بهروز دهقانی وغلامحسین ساعدی و رضا براهنی ، گوشه ی چشمی نیز به زبان مادری دارد و غیر از جاودانه های فارسی اش ، اشعاری نیز به زبان ترکی آذری سروده که در این میان منظومه ی "کاروانی با خنیاگرا ن " ، هم شأن منظومه ی " سلام به حیدربابا " ی شهریار می باشد . با این تفاوت که زبان شعری مفتون امینی با همه ی روانی اش در این منظومه، پر از مجاز و تمثیل است و ولی زبان" شهریار" درمنظومه ی" سلام به حیدر بابا " با حسی از یک نوستالژیک قوی ، فولکلوریک تر است و ترکیبات و تصاویرش برگرفته از زبان عامه و آداب و رسوم مردم آذربایجان . *

**************

* تو ضیحات :

مفتون امینی ، متولد 1305ه.ش است و اولین دفتر شعرش " دریاچه " بود که آن را به تشویق " فریدون مشیری چاپ کرد . " کولاک " دومین دفتر شعر او بود و یکی از برجسته ترین کتابهای شعر فارسی که در سال 1344 منتشر شد . تاریخ انتشار " کتاب " انارستان " نیز در سال 1346 بوده است . وی میزبان جلال آل احمد و نیمایوشیج در سفر به تبریز نیز بوده و پرداخت به خاطرات وی از  صمد بهرنگی ، احمد شاملو و  غلامحسن ساعدی ، فصلی جدا دارد . " کاروانی با خنیاگران " که به زبان ترکی آذری  با نام" عاشیقلی کروانی " اشتهار دارد ، در سال 1357 منتشرشده و ترجمه ای از آن به فارسی نیز تو سط نگارنده صورت گرفته که هنوز در کسوت کتاب چاپ نشده است . ( علیرضا ذیحق)