کیتاب تانیتیمی /حسین کرلو و ائشیتمه لی ناغیل لار/علیرضا ذیحق

علیرضا ذیحق

کیتاب تانیتیمی

حسین کرلو و ائشیتمه لی ناغیل لار

حسین کرلو گونش ایلی نین 1338- نجی ایل دوغومو اولاراق  دوشونجه لی و جوشغون طبعه مالیک  بیر شاعیر و یازیچی دیر . اونون 95 – نجی ایلده یایدیقی " ائشیتمه لی ناغیل لار " کیتابی منظو م  ومنثور احوالات دار  دیلار کی بیر پاراسی آذربایجان فولکلوروندان فایدا لانیب بعضی لری ده اونون خیال گوجوندن و واقعه لردن دوغرولوب دور .

  علیرضا ذیحق

کیتاب تانیتیمی

حسین کرلو و ائشیتمه لی ناغیل لار

حسین کرلو گونش ایلی نین 1338- نجی ایل دوغومو اولاراق  دوشونجه لی و جوشغون طبعه مالیک  بیر شاعیر و یازیچی دیر . اونون 95 – نجی ایلده یایدیقی " ائشیتمه لی ناغیل لار " کیتابی منظو م  ومنثور احوالات دار  دیلار کی بیر پاراسی آذربایجان فولکلوروندان فایدا لانیب بعضی لری ده اونون خیال گوجوندن و واقعه لردن دوغرولوب دور . بو اثر اؤز نوعینده یئنی بیر اوسلوبا صاحیب دیر و ایلک دفعه دیر کی بیر یازیچی  سینه دن سینه یه گزه ن ائل اوبا ناغیل لارینی  هم شعر و هم نثر ایله بدیع لش دیریر . ائشیتمه لی ناغیل لارین ان گؤرکملی بؤلومو " گول سناور " و " زومرود قوشو " آدلی ناغیل لاردیلار کی چوخ گؤزلجه سینه یازیلیب شعره چکیلیب دیر . بو ناغیل لاری باشقا آذربایجان ناغیل لارینا عایید کیتابلاردا دا گؤرسک ده بو روایت لر کامیل جه سینه بو کیتاب دا گلیب دیر و خویا عایید اولدوغو اوچون هامی خویلولارا تانیش بیر داستاندیلار . نئجه کی حسین کرلو جنابلاری دا باش سؤز عینوانی له گتیر دی یی یازیسین دا دئییر : " بو ناغیل لاری و آیری نئچه ناغیلی  رحمتلی آتام حیدر ، قیشین اوزون گئجه لرینده بیزه دئیه ردی ."

آنجاق یازیچی  اونلاری تکجه فولکلور باخیمیندان یوخ بلکه عیبرت آیناسی اولاراق دئدی یی شعر لر له زنگین لش دیریر و دئییر :

اونودمایاق آتالارین قایداسین

گؤزل بیلک ناغیل لارین فایداسین

اوستاد پرویز یکانی زارع  ده کی بو کیتابا اؤن سؤزیازیب دیربئله دئییر :

" حورمتلی یازار آرتیق یؤنلی چالیشمالاریله ، ادبیاتیمیزین گؤزل اینجی لرینی تانیتدیراراق ، آتا بابا لاریمیزدان قالان ایرثیمیزی  اینجه له ییب ، گنج نسلی میزین الینه چاتدیریب وآغیز ادبیاتیمیزین بیر دریا دولغون مضمونلو نومونه لرینی توپلاییر ."

آنجاق اونوتمایاق کی بیر پارا یازی لار و شعرلر بو کیتابدا آغیز ادبیاتینا عایید دئییل لر مثلن " حسن قورخماز " کی جیبهه و جنگ حاققیندا دیر و یازیچی  ایران عراق جنگینده گئده ن واقعیت لردن فایدالانیب . اؤزه ل لیک له آرتیرماق کی بو یازی نین نثرده قافیه لی دیر . اؤرنک اوچون  بونو نقل ائتمه لی یم : قورخمازین دایاغی آللاهیدی ، یولونون ایشیغی کلام اللاهیدی....اینانیب دونیانین صاحیبی گله جک ، اؤز عدالتین یئر اوزونه سره جک .... آلتی آی جیبهه لرده ووروشدو یازدی ، جنایت چی لرله توتوشدو ."

یا " حیدر عم اوغلونون قانونو. " عینوانلی یازی کی تاریخی بیر واقعه دیر و ناغیل ساییلماز بلکه بیر شعر دئمک دیر کی سونودا مولاعلی نین وصفینه ختم اولور . بئله نکی نمونه لر یئنه وار او جومله دن "نوبتی گؤزله " عینوانلی یازی ."گول و سناور " کی بو مجموعه نین بیرینجی ناغیلی دیرخلاصه شکیل ده بئله دیر :

گول و سناور عم اوغلو عم قیزی اولاراق  ار آرواددیلار . آما گول ، اری سناوره خیانت ائدیر و حرامی لرله ایلگی یه گیریر و سناور ظن اوزره بیرگون گولو یوخویا وئریب اونون آتینا مینیب آتین افسارین اؤتوره رک گئدیر چیخیر حرامی لرین یئرینه . او کی قیلیق دَییشدیر میشدی ائده بیلیر کی چاخیرلارینا بی هوشی داواسی تؤکه و حرامی لرین باشین کسه رک دولدورور بیر توربایا و عم قیزی سی گولون اؤنونه تؤکور . عم قیزی سینیندا کی نفسی سئحیرلی ایدی اونو زامانلا چئشیدلی حئیوانلارین شکلینه سالیر و خالاسی  اونو هر دفعه سین ده قورتاریر . تا کی بیر گون خالاسی اونا بیر جادو اؤیره دیر کی گول آغزین آچمامیش ، سناور اونو ایت شکلینه سالیر .

البته ناغیلین باشلانیشی  بیر بَیین اوچ اوغلونو بیر لیکده ائولندیرمک له باشلانیر کی عنعنه لره گؤره ، بوتون زنگین گؤزل لر بیر یئره ییغیشیرلار تا اوغلانلار آلما آتالار و هانسی قیزین آیاغی آلتینا دوشدو او قیز لا ائوله نه لر . ایکی قارداش بئله لیک له سئوگیلی لرینی  تاپیرلار آما کیچیک قارداشین آلماسی کی آدی ملیک محمد ایدی گئدیر دوشور بیر سو آرخینا و بو ایشی اوچ یول تیکرار ائتسه ده نتیجه او اولور.سویون آخاری نان گئدیر گؤره هارا چاتیر. یئتیریر بیر عیمارته و آیناز آدلی بیر قیزا راست گلیر . ملیک محمد قیزی گتیریر اؤزقصرلرینه و قارداش لارینان بیرلیکده توی ائدیر. آینازاونا بیر ساچاق تئلیندن وئریب دئییر گرک چاخیر ایچمه یه سن وبوندان بیر قوتسال امانت کیمی صاحاب اولاسان . آما او دوشمن لرین دسیسه سیله سو ایسترسه بیله سینه چاخیر وئریلیر و ساچاق تئل یئره دوشه رک آیناز کوسور و توی مجلیسینی ترک ائدیر . ملیک محمد گؤرور نه آرخدان خبر وار نه سودان و دیدر گین حالدا باش آلیر دوشور چؤللره . تا کی اوچ دئوه راستلاییر کی اوچ دیرلی شئی لری اولورسادا بیر بیر لری نن بؤلوشن میرلر . ملیک محمد آرایا گیریب گؤرور بیر نعمت سوفرالاری وار ، بیر سفر خالچالاری بیرده بیر بؤرک کی اوچوده سئجیرلی دیلر . دئولری قورشالیر و او نلاری بیر مقصد اوچون قاچیرداراق  مینیر خالچایا و بؤرک ایله سوفرانی دا گؤتوره رک دئییر حضرت سلیمان عشقینه منی قوی آینازین یانینا . آینازی تا پیر آما آتاسی بیر شرط ایله اونلارین ائولن مه یینه راضی اولور کی گرک گول سناورین سیررینی اونا گتیره . اؤنجه دئدی یی میز کیمی ملیک محمد اونلارین سیررینی اؤیره نیب قایناتاسینا یئتیریر . سناورده کی آنلاییر سیرری ائشی یه چیخیب اؤزونو اؤلدورورو .

نئجه کی آیدین دیر بومنظوم و منثور یازی آغیز ادبیاتیمیزین پارلاق بیر اؤرنه یی سایی لیر و کرلو جنابلاری بئله لیک له اونو معنوی ائل میراثیمیزا آرتیریب دیر . البته بونو دا دئمک کی بو ناغیل دان باشقا روایت لرد ه وار و آذربایجان ناغیل لاری حاققیندا چیخان کیتابلاردا اونلارا راست گلمک اولار .

بوناغیلدان سونرا حسن قورخماز آدلی بیر جئکایه یه اوغراشیریق کی جیبهه و جنگ حاققیندا دیر و فولکلور ساحه سینده ساییلمیری .  سونرا" کوراوغلو گونداز " آدلی بیر یازی یا یئتیریریک کی منظوم بؤلومو نثردن چوخدور و نظره گلیر کی مؤلیفین  اؤز خیال گوجون دن آسیلی دیر و قوچاق نبی نن هجره و باشقا آذربایجان ایگیت لرینه  ده ایشاره سی وار .

" حیدر عمواوغلونون قانونو " آدلی بؤلوم ده هئچ بیر شکیل ده ناغیل ساییلماز بلکه بیر شعر دئمک دیر کی آذربایجان فخرلرینه اتحاف اولونورو اونلارین دَیَرلریندن سؤز آچیلیر. " هنر ندی؟ " آد لی یازی و مصراع لار یئنه بیر آذربایجان ناغیلی دیرو مضمونو بودور  کی شاه بیر قیزا عاشیق اولورو قیز شرط قویور کی گر ک بیر صنعت یا هنر اؤیره نه . شاه دا فرش توخوماق اؤیره نیر . گون اوگون  اولور کی شهرده آدام لار یوخ اولو ر لار و دئمه کی بیر حلیم چی اونلاری اؤلدوروب اتلریندن حلیم پیشیریر . تا کی بیرپارا ماجرالردن سونرا شاه دا دوشور حلیم چی نین الینه و حلیم چی اونو اؤلدورمک ایسترکن او دئییر منیم الیم دن فرش توخوماق گلیر و اگر سنه فرش توخویوب اونو درباردا ساتارسان چوخلو پول قازانا بیلر سن . شاه هنری نین سایه سینده نجات تاپیری و قصرینه قاییدیری . آنلاشیلدیقی کیمی بو یازی بیر ائل ناغیلی اولاراق شاعیر و یازیچی میز اونون بو روایتینی باشاریب کی سینه دن سینه یه آلیب مکتوب لاشدیرسین .

سونرا کی اثر " عادتیدی نئیله سین " بیر طنز نظم و نثر دیر کی بیر قادین ین نفسالیز لیغینا ایشاره ائدیر و اؤز خیالی نین گوجوندن دوغرولوب . " اوچ مثل " ده بیر یارانیلمیش ناغیل دیر کی بعضن نثری ده قافیه لی دیروحیکمت لرله دولودور .

" جو.لفاچی و حاکیم " بیر ناغیل دیر. بللی دئییل عوام دیلیندن آلینیب یا یازیچی اؤز خیالیندا قوروب دور . آما هر نه سه قورولوشو فولکلور نظریندن چوخ ضعیف دیر . " دوز لرین یوردو " سینه دن سینه یه گلیب چاتان بیر ناغیل دیر کی مؤلیف  دئمیشکن " ائشیدمیشه م بوناغیلی من بیر زامان – یازدیم اوخویا بلکه سیرری قانا " . خولاصه صی ده بو دور کی بیری ایستیر درویش لیک اؤیره نه آما قدر اَیری لیک ائدیر و دوز یولدان چاشیر کی بو مقصده چاتا بیلمیر .

" زومرود قوشو " آذربایجان ناغیل لاریندان ساییلان گؤزل بیر ناغیل دیر کی مؤلیف چوخ باشاریلی حالدا اونو دوغرودا بیلیب دیر . مضمونو دا بودور :  شاهین بیر کنیزدن اوغلو اولور آدی موراد اؤزونونده ایکی اوغلو وار . اونلاری ایستیر ائولندیره کی اوغلانلار بَیه نن قیز مورادی ایستیر و حاکیمین او بیری اوغلانلارینان  وصلته راضی اولماییر .اونو بیر قویویا سالاراق قارانلیق دونیایا دوشور و بیر زومرود قوشو اونو نجات وئریر .قیز بیر قیزیل دَییرمان ایستیر کی موراد زرگر شاگیرد اولاراق زومرود قوشونون یاردیمی له اونو تهیه ائدیر . سونرا بیر قیزیل خوروزلا قیزیل جوجه لر ایستیر . موراد سونوندا قارداشلارینی اؤلدورور و دده سی نین باغرینی چاتلادیر و قوللوقچولار هامی مورادا حورمت اائدیرلر و اونو اؤزلرینه حاکیم بیلیرلر .

کیتابین سونوندا  ایسه" نوبتی گؤزله " آدیندا بیر احوالات وار کی نظره گلیر مؤلیف اؤزو یارادیب دیر .