نقد ادبی به زبان ترکی / مفتون امینی و عا شیقلی کروان کیتابی / علیرضا ذیحق

مفتون امینی و عا شیقلی کروان کیتابی

       علیرضا ذیحق

دوغما ائله و تورپاقا باغلی لیق ، " مفتون " پوئزیاسی نین جانلی بیر حیصه صی دیر . چاغداش فارس شعری نین اَن اوجا زیروه لرینه یوکسه لن مفتون امینی ، آنا دیلده ایسه نهنگ بیر شاعیر دیر . " عاشیقلی کروان " * پوئه ماسی هله ده موعاصیر آذربایجان ادبیاتی سماسیندا ، ایشیقلی بیر گونش دیر :

گونش دن سونرا آی وار سونرا اولدوز

ایشیلیق ایتمه ین دی ، چوخلی آزلی

 

مفتون امینی و عاشیقلی کروان کیتابی

علیرضا ذیحق

دوغما ائله و تورپاقا باغلی لیق ، " مفتون " پوئزیاسی نین جانلی بیر حیصه صی دیر . چاغداش فارس شعری نین اَن اوجا زیروه لرینه یوکسه لن مفتون امینی ، آنا دیلده ایسه نهنگ بیر شاعیر دیر . " عاشیقلی کروان " * پوئه ماسی هله ده موعاصیر آذربایجان ادبیاتی سماسیندا ، ایشیقلی بیر گونش دیر :

گونش دن سونرا آی وار سونرا اولدوز

ایشیلیق ایتمه ین دی ، چوخلی آزلی

بؤیوک ادیب و یازیچی مرحوم " دکتر غلامحسین یوسفی " نین مفتون حاققیندا بئله بیر قئیدی وار :

" آذربایجان تورپاق و ائلینه وورغونلوق ، جمعیت و اجتماع حاققیندا سؤز آچماق ، " مفتون " شعرینده اؤزونه خاص بیر یئری وار. اونون شعر لرین دن یئنی لیک و طراوت یاغیر . بعضی شعر لری کلاسیک فورما لاردا یوخ یئنی قالیب لرده شکل تاپیب. اویئنی دوشونجه یه مالیکو ذوقی لطیف بیر شاعیر دیر کی اِهمالجا و سس سیز اؤز یارادیجیلیقینا دوام ائدیر و گرک دیر کی اونون پوءزیا عالمینه دقّت لی اولاق ." ** هابئله شرقین پوئز یا اولدوزو " استاد شهریار " یازدیغی مکتوب منظوم بیر اثر ده " مفتون امینی " حاققیندا بئله بیر دوشونجه نی ایره لی سورور " مفتون یارادیجیلیقینا اینامیم وار و اونون گله جه یینه اومود بسله ییره م ." ***

 مفتون امینی نین عاشیقلی کروان  دان باشقا ، داها آیری تورکجه شعر لری ده وار کی بعضه ن آذربایجان دیلینده بوراخیلان ژورنال لاردا چاپ اولوب و ییغجام شکیلده بیر یئره توپلانماییب . هم ده"  مفتون" ون بیر سیرا فارسجا شعرلرین دن " علیرضا نابدل " و باشقا شاعیر لر طرفین دن آنا دیله ترجومه اولونوب کی او ترجومه لر اؤزنوعینده ، مفتون صنعتی  و اونون چوخ جهت لی یارادیجیلیقینی ، بدیعی تابلولاردا عکس ائتدیریر.

مفتون امینی ائل نغمه کاری و موعاصیر تاریخیمیزین یاشار بیر ترنّم چو سوددور:

کؤچوب لر اودلو کروان لار و لا کین

قالیبلار توزلو تاریخ لر بو ائل ده

مفتون امینی عاشیقلی کروان پوئه ماسیندا ، سؤزلو صؤحبت لی بیر حقیقت شاعیری دیر و اوچ بؤلوم ده ، ائل اوبانین شاهلیق قورولوشو دؤورونده کئچیر تدگی دومانلی چیسکینلی گونلردن و هابئله ائلین دؤیوشکن روحوندان و سارسیلماز ایراده سین دن سؤز آچیر :

بو سولغون باغدا یارب باغبان کیم

 هامی حسرت ده قالمیش ، کامران کیم ؟

بازارِظولمت دیر ، آمما پول پاریلدیر

عیان اولمور آلان کیم دیر ساتان کیم

ایلک بؤلوم ده " اوجاق باشیندا " ن سؤز آچیلیر کی دوستلار گؤروشودور و ائلین ایگید لری قاردان سیلکه له نرکن اَل لری نین سویوغونو ، اوره ک ده کی اینام لارین ایستی سیله قیزدیریر لار و درد له شر کن ائهتیزاز لی آلاولار کیمی ظولمته قارشی و صاباحا دوغرو یوللانیر لار :

بیله ایدین کاش کی بو ظولمت سویوق دا

آلاولانماق سنین سون قییمه تین دیر

شاعیر ائلین گؤز یاشلارین دان کدر له نیر و قورتولوش یولونو ایز له ییر :

سو دامنان دامسا اساندیر علاجی

آمما کیم نئیله ییم گؤزدن داماندا ...؟

" بیر لوطی قلیان چکه ن یوخ " دییه رکن " اوزوم سالخیم لی ائیوان لار"دان یاد ائدیر  و تازا بیر ایلین گلدیگینی گؤزله ییر . دوغرو بیر یاز چاتارکن " قارانقوش " گؤرسه نیر و ائلین حقیقی ائو لادلاری ، آزادلیق اینامینی اوره ک لرینده یاشادیر لار.  آمما ندنسه شاعیرین سئوینج ایله دولان کؤنلو بیر دن بیره غم له بولانیر :

اَل آتدیق هر ایشه ، بی فایدا گلدی

دل آختاریق ، سینیق بیر بایدا گلدی

اوفوق لردن گودوردوک موشتولوق لار

" قارانقوش " گلدی آمما " یای " دا گلدی ****

شاعیر " سازیز قوربانی قالخین آی عاشیقلار " سؤیله رکن ریا، قورتولوش  یولونو قاپانمیش گؤرمه ییر و اینسانلیقی اینسانلارا بئله خاطیر لادیر:

چوخ اَ لشدین سنه اصلان دئسین لر

قوچ اوغلان یا ایگیت ترلان دئسین لر

عزیزیم جهد ائله بوندان دا آرتیق

سنه اینسا ن فقط اینسان دئسین لر

" بولاق باسیندا " دینجه لیش و سئوگی عالمی نین اویانان خاطیره لری " عاشیقلی کروان " ین سونکی نغمه سی دیر. بو بؤلوم ده ائل اوچون چیرپینان اوره ک لردن و سئودا یولوندا آغارمیش قیوریلمیش ساچلاردان ایلهام آلان شاعیر ، ایشیقلیقی مهربان بیلیب قیش یو خوسون دان تازا – تازا آییلان لار لا سس سسه وئریر و " بو باغ دا گول دایانماز ایل ده بیر آی " دئییب بدیعی لیریک حیس لر دوغوران میصاع لار لا ائل گؤزل له ری نین معنوی و حقیقی گؤزل لیک لرینه ، یاشار بیر حیات بخش ائدیر :

قارالمیش گونلریم دن سورمه چکمیش

حقیقت عشقیمه تؤهمت یاخان گؤز

عاشیقلی کروان ین اوچونجو منزیلی  " اوجا داغ باشیندا " یورد سالان دمیر پنجه لی ائل اوغول و قیزلاری نین مسکنی دئمک دیر . آییق گؤزلی ، ایستی اَل لی و داغ ووقارلی گنج لرین ، وولقانلی و دؤیوشکن حیس لردن دالغالی  کؤنول لری نین ، ابدی ترنّمی دیر:

بوتون دونیالرین دردین قانار داغ

سو آل ائت سن سوکوت ایله ن دانار داغ

سهندین اوستو قاردی آلتی قان دیر

 بو جوشقون درد دن بیر گون یانار داغ 

" گؤتور غیرت سسین چیخ داغ دا های چک " دییه ن شاعیر ، بوتون خلقی شاهلیق و یا هر هانسی بیر مُستبدّ اوصول ایداره سینه قارشی عوصیانا چاغیریر:

بویولدا هرنه مومکون سه یاواش کئچ

ولاکین دوشمه نین گؤرسه ن ساواش کئچ

عزیزیم چای تکین دوز کئچ یولوندان

قا باغین توتسالار؛ گؤل باغلا داش کئچ

آنجاق دئمک کی بو نغمه لر یاشار نغمه لر دیلر و معین بیر تاریخی جوغرافی چر چیوه لردن آسیلی اولمایاراق ، اینسانلیق هاراییدیلار.

 شاعیر ائل ائغروندا و آزادلیق یولوندا  چیر پیشان اینسانلا رین هلاک اولدوقلارین ، تأثیرسیز بیلمه ییر و میلَّتین یئنیلمز ایراده سینه ایناناراق ، صاباحین کوچه لرین اعتیراضلی و ایزدحاملی گؤرور:

بو سَروه بالتا دَیسه ، باغ گورولدار

سو لاَل دن صِیحه قالخار ، سول گورولدار

شاعیر" بوتون کندکئف له نیب بیر کوپ شراب دان " دییه رکن شاهلیق اوصول ایداره سی نین یاراتدیقی تضییق لر اساسیندا و گؤستردیگی یالانچی بیر " بؤیوک تمدن " ون قارالتی لارینا اویان و دوغما یورددان دیدرگین دوشه ن ائل اوغلانلاری نین نیسگیل لرینه بدیعی بیر جیلوه وئریر :

ائل ائغلو شیمرانا دوشموش سَراب دان

قالیب دیر طاخچادا بوش بیر گولابدان

" مفتون امینی " نین چوخ جهت لی یارادیجیلیقی و الوان بویالی بدیع پوئزیاسی ، چاغداش ادبیاتیمیزین پارلاق جیلوه سی و تمثیلی شعریمیزین ، اوستون زیروه سی دئمک دیر . آنجاق گؤرکملی ائل شاعیری " مفتون امینی " نین اؤز سؤزونی اؤزونه خاطیر لاتماق کی :

بوبیر میثقال گرک بیر خروار اولسون

اوره ک قوربانلیغی قوی پروار اولسون

عاشیق سازلی ، مارال بوینوزلو قالسین

هونر لر عشق لر گوج لر وار اولسون

1371

---------------------

•              *مفتون امینی، یدالله . عاشیقلی کروان. تبریز: نشر رفعت ، 1357

** چشمه روشن ، دکتر غلامحسین یوسفی، سال 67، انتشارات علمی ، ص 722

***دگر به ذوق وشعر ، فتنه " مفتون " است

که با قریحه ی فطری و روز افزون است  

...به تیغ و اسب نمودار شهسواریهاست

مرا به آتیه ی او امیدواریهاست

**** قارانقوش ، صمدبهرنگی  یه ایشاره دیر و "یای " ، صمد بهرنگی نین اؤلوم فصلی دیر.