شعرو ترانه خوانی در شب نشینی های زمستانِ آذربایجان / ابوالقاسم انجوی شیرازی / ترجمه : علیرضا ذیحق

 

سید ابوالقاسم انجوی شیرازی

ترجومه : علیرضا ذیحق

آذربایجان دا قیش گون لرینده گئجه اَیلَنجه لری

 ( ماهنی اوخوماق و شعر سؤ یله مک)

آذربایجان خلقی او میلّت لردن دی کی اونلارین یاشاییشی جشن و شن لی یی نن دویونله نیب دیر . چئشیدلی موناسیبت لره گؤره شنلیک قوپاریب شادلیق ایله گون کئچیردیب لر. بورادا مقصد آذربایجانین قیش گئچه لرینده کئچن مراسیم لردن بیری دیر.

قیش فصلی آذربایجان دا چوخ اوزون دورو و قار یاغیشی چوخ اولور . سویوق و یاغینت باشلامادان ائو خانیم لاری ائو تؤکوب سَلقه سهمان ائده رلر . هابئله قدیم لر کورسو قوروب او گون دؤرد جَویزکی بیلدیردن قالمیش دی کورسونون دؤرد پایه سی نین اوستونده سیندیراردیلار . جَویز لرین ایچینی ساخلایاردی لار گئجه یه کی گئجه نی یئسین لر و بئله لیک له هر نه خیر و برکت واردی عالَمین دؤرد کؤشه سین دن ائولرینی بورویه و فلا کت له بدبخت چی لی یین  دؤرد طرفدن یو لو باغلانا .

قیشی ایکی چیلله یه بؤلرلر کی اونلارا بؤیوک چیلله و کیچیک چیلله دئیه رلر . بؤیوک چیلله قیرخ گون اولاردی کی دی آیی نین ایلک گونون دن باشلاناردی و بهمن آیی نین اونونا جان دوام ائده ردی . کیچیک چیلله ده ییرمی گون اولاردی کی بهمن آیی نین اون بیرین دن آخیریناجان طول چکردی .

آذربایجان شفاهی خلق ادبیاتیندا اینسانی عاطیفه لر چوخ ساده و بَزَک سیز گؤرونور و بو لطافت له ساده لیک بو یوردون خلق شعر لرینده داها آرتیق اؤزونو گؤسنریر. بو شعر لر طبیعت دن ،گونده لیک یاشام دان و جماعتین تلاش و زحمتیندن قایناقلانیر . سورونون چؤله چیخماسی  و اوتلاماقدان قاییتماسی ، سورو ایتی نین سورودن صاحاب اولماسی ،طبیعتین گؤزه ل لی یی ، گونشین چیخماسی و باتماسی ، آرخلاربن آخماسی  ،آتین کیشنَمه سی ، ایکی جاوانین تمیز سئوگی و عشقی و باشقالاری نان بو خصوصدا رقابتی ، بو نلار و چوخلاری ، او مضمون لاردا ندیلار کی آذربایجانین کندلی جماعتی نین آغیز ادبیاتیندا گیزله نیب دیر:

آخشام اوستو گلیر قویون

دور آیاغا گؤروم بویون

قیز! نه وخت دیر سنین تویون ؟

مئکری قیزی ناز ائیله مه

چادرانی سال توز ائیله ائیله مه

***

آخشام اولور آتلار گلیر

داغ دومانی اوتلار گلیر

مئکری قیزی ناز ائیله مه

چادرانی سال توز ائیله مه

قیش گئجه لری آذربایجان کتدی لری نین مشغولیت لریندن بیری ده داستان دئمک دیر کی شعر و سازی نان قاریشار کی بورداتکجه توفار قان ین ائل شاعیرلریندن آد آپاریلیر .

توفارقان دا یئرلی شاعیر لرین شعر لرینی چوخ سئوه رلرو گئجه ایلَنجه لرینده اوخویارلار کی اؤرنک اولاراق بیر نئچه سین دن صؤحبت اولونور:

اَمیراه

امیراه بیر اکینچی ایدی کی سوادی یوخ ایدی .یوزلرایل اؤنجه یاشاییردی . اونون یاشاییشیندان تکجه بو بللی دیر کی آللاه تانی یان و حلال حرامی بیلن بیری ایدی .اسلامین پیغمیرینه ، علی و آل علی یه – کی آللاهین آلقیش لاری اونلارین اولسون – عشق ایله باغلی ایدی و اونلارا ایمانی وار ایدی .

اوجا لارین اوجاسیندا

عزیز آیلار گئجه سین دن

بئهیشتین هر باجاسیندان

نور ، صلی علی محمد

***

شوکور بو قورقو قورولدی

یولسوزون بوینو بورولدی

" امیرا ه " اوچون قورولدو

دار ، صلی علی محمد

چووش میر محمود

چوووش میر محمودون اصلی اهرین ورزقان ین دان ایدی و چوووش لوق ائده ردی . دئییرلر خَشگناب لی بیر قیزا کی آدی سارا ایدی عاشیق اولور آمما بیر اربابین اوغلو اونا رقیب چیخیر . سونوندا قیزی کبینینه کئچیردیر و چوووش میر محمود امیر نیظام گروسی یه کی دئورین حاکیمی ایدی شیکایته گئدیر . آمما تأسسوف لر کی اونون شیکایت لری فایداسیز اولور .

خیشگنابدا بسله میشدیم بیر مایا

ورزاغاندان گلدی اونو نر باسدی

قیشین جیلله سینده قارین اوستونده

ساراینان یاتمیشدیم منی تر باسدی

بو شعری ده امیر نیظام اوچون سؤیله ییب دی :

سنه قوربان اولوم خان" امیر نیظام "

گون به گون ایشین نیظاما گلسین

اؤلدورسن منی قانیم حلالدی

بوشرطی نن " سارا" م عزاما گلسین .

***

امیر باتما من فقیرین آهینا

اوزومو چؤنده ررم قیبله گاهیما

بیر نامه یازارام نجف شاهینا

گؤتورسون عابباسین چارا ما گلسین  

***

میرماحمودام بئجا دئمه م سؤزلری

نرگیسی شهلایه بنزه ر گؤزلری

نه حدی نن بو خانلارین قیزلاری

گؤزه ل لیکده منیم ساراما گلسین .

سَنای

سنای اوچ دؤرد یوزایل بوندان اؤنجه نین شاعیری دیر کی طبیعت گؤزه ل لیک لری نین پرستشکاری دیر. او توفارقان ین چای کندین دن دیر آمما توفارقان دا یاشارکن اوردا وفات ائدیب دیر .

سحر سحر چیخدیم چمن سئیرینه

ایسته دیم قَم قوصصه باشدان داغیدا

لاله گؤردوم اوزون یادیما دوشدو

یاندی قلبیم ، باغریم اولدی داغیداغ

حناسی اوستونده گؤزه ل اللرین

عاغلیمی آلیبدی گؤزه ل اللرین

باس یارام اوستونه گؤزل اللرین

قویما یانسین باغریم اولسون داغیداغ

" سنای " دئیه ر تشنه لبلر اووونا

یوخی گلر خومار گؤزلر اووونا

ناشی اووچی باش گؤرسد سه اووونا

توتا بیلمز اونو ، قووا داغیداغ

قوربانی

قوربانی تو فارقان دا "گنجه شاعیری " آدی ایله ده معروف دی و اونون شعرلرینی چوخ سئوره ر. دئیییرلربیرینجی شاه ایسماعیل ( خطائی ) دئورینده یاشاییردی وبیر یول وزیرین الیندن اونا شیکایت ائدیب دیر. قوربانی نین عاشیقانه شعر لردن باشقا ایجتیماعی مضمون لاردا ایسه شعر لری واردی .

اوستادیوی گؤردوم حالی یاماندی

جان آلیب جان وئره ن صاحیب زماندی

ال ویردیم یوکووه گؤردوم ساماندی

دئدیم بس ، جوهر سن کاندان گلیسَن

***

سونا کهلیک بالالارین آییردی

آییریبان چَرپوولار**دا دویوردی

فلک ویردی سنی مندن آییردی

هره دوشدو بیر دییاره ، کونجه هئی

***

خوابی وار   گؤزلریمینیاتمامیشام

اممک اوچون ممه لرین تابی وار

هرکسین ده تایی توشی بابی وار

گلن ایله توتماق اولماز ، پنجه هئی

کؤچُک ریضا

کؤچَک ریضا یاچوخ سفره چیخدیقی و بیر یئرده بند اولمادیقی اوچون  کؤچَک آدی وئریلیب دیر .

حق تعا لا اؤزو بئله بویوردی

گئدیب او کعبه نی سن ائیله بیر حاج

قیل ناماز ، توت اوروج قویما قضایه

داننارلار محشرده ائده للرایخراج

***

مؤمین اولانلارا بادا یئتیشی

نئچه مؤمین لره صادا یئتیشی

محمد مصطفی دادا یئتیشی

اَنّارین اوستونده قورولاندا ساج

***

دولاندی دونیانی حئصارر ائیله دی

مؤمین لر قلبینه  اثر ائیله دی

(آغام ) امیرالمؤمینین نیثار ائیله دی

بیرجه احسانی نان دویوردو مین آج

***

هایخیردریایه لال اولدی سسی

مونکورده قالانین قورولدو یاسی

دولدولون صاحیبی قنبر آغاسی

قورشاندی ذولفیقار باشا قویدی تاج

***

کؤچَک ریضا دئییر چکرم آهی

سؤزوموز قورتولدی نه دئیه ک داهی

سنه قوربان اولوم قادیر ایلاهی

آتانی ائیله مه اوغولا محتاج

محمدنقی

محمد نقی سا وادسیز بیر اکینچی ایدی کی ایکی یوزایل بوندان اؤنجه توفارقان دا کندلرین بیرینده یاشاییردی . اونو" ممد ناقی " سسله یردیلر . بوشعر اوندان دیر:

فلکین ده باشی قالماقال دا دی

سور دؤورانین دوشمز بئله دم اَله

ایپین توتدوقونجا ، گوجون چاتدیخجا

دئمه دیلر ، ییغ دونیانی جمع ائله

بوشعرده تانینمامیش و آدسیز بیر آدامنان دیر:*

" ایستانبول " پاشاسی کیمی

قورولوبدی تاختی یارین

اون دؤرد گئجه لیک آی کیمین

بولوت آتدان باخدی یاریم

اینجی یاراشیر دیشینه

قلم یاراشیر قاشینا

گیریبدی اون دؤرد یاشینا

قوجمالی دیر واختی یارین

قاطار شعرلر

اسکی لرده توفارقان اهلی نین قیش گئجه لری نین ایلَنجه لرینده ، بیر مشغولیت ده قاطار شعرلر اوخوماق ایدی . عائیله لرین یاشلی لاری و بؤیوک لری ، اوشاقلاری شیعه مذهبی نین اوصول لاری نان تانیش ائتمک اوچون بو بیت لری اوخویاردیلار تا اوشاقلار و یئنی یئتمه لر ائشیدیب اؤیره نه لر . بو قطعه " خبر آل دئییم " آدی ایله تانی نیری :

بسم الله الرحمن الرحیم

سحر سحر قوچ ایییت لر عرب آتی مئیداندی

محمد سرین نن تؤکولن قاندی

اوّلیمجی ایمامین آدی شاهسئی مرداندی

ایکیمجی سین خبر آل دئییم

جنت قاپیسیندان قدمین باسار

بئهیش قاپیسیندان قندیلین آسار

ایکیمجی ایمامین آدی ایمام حسن

اوچومجوسون خبر آل دئییم

اوخودوم قورآنی آچیلدی دینیم

کربلا چؤلونده تشنه حوسئینیم

دؤدوجوسون خبرآل دئییم

باهار اولی داغلار گییه ر آبی دون

دین ایچینده بسله میشه م آیری دین

دؤردومجوایمامین آدی ایمامی زین العابیدین

بئشیمجی سین خبر آل دئییم

بیر یئره گئدیرسن اوتور دور آغیر

موشکولده قالاندا مولانی چاغیر

آلتیمجی سین خبر آل دئییم

بئشیمجی ایمامین آدی محمد باقیر

دونیا مالین ییغدوخ ییغدوخ بودادوخ

نوولئیدی اوستوموزه گلئیدی بیر هادیخ***

آلتیمجی ایمامین آدی ایمام جعفر صادیخ

یئددیمجی سین خبرآل دئییم

آلاخ دستمازی قیلاخ نامازی

بیر جان وئرین وئره ک بونون نییازین

یئددیمچی ایمامین آدی ایمامی موسِیِ کاظیم

سگگیزیمجی سین خبر آل دئییم

گؤیده بیر اولدوز وار داننان گؤزه ل

آغام علی کوثر اوسته ساقی دیر

او گزه ن یئر جنت دیر باقی دیر

دوققوزومچی ایمامین آدی محمد تاقی  دیر

اونومجوسون خیر آل دئییم

ایمام علی کوثر اوسته ساقی دیر

او گزه ن یئر جنت دیر باقی دیر

اونومونجوسو ایمامین آدی علی النّاقی دیر

اون بیریمچی سین خبر آ ل دئییم

باغوندا وار اوزوم عسگری

باغین دیبین نن حزین سس گلی

اون بیریمجی ایمامین آدی حسن عسگری

اون ایکیمجی ایمام غیب اولوب

.....

بورا کی یئتیره ر شعری دئیه ن داها آغزین چیب دانیشماز. آمما  اوشاقلار اَل چکمزلر و ایصرار لا اون ایکینجی ایمامین آدینی سوروشار لار. شعری دئیه ن ناچار دورار آیاقا و صلوات چئویره رک اون ایکینجی ایمامین شریف آدینی دیله گتیره ر. جماعت هامیسی ایمامین احتیرامینا دوروب بیر لحظه دن سونرا اوتورار لار:

سحر اولی داغلار باشی دوماندی

قییامتده دین سیز گونی یاماندی

اون ایکیمجی ایمامین آدی صاحیب زماندی

مهدی صل الله و علیه و آلِه ِ***

ترجومه تاریخی : 1399گونش ایلی

_____________________

* بو شعری یوللایان مهندیس رضا گنجه ای دیر.

** چرپوو : قارلی تپه

هادیخ ، یول گؤسته رَن معناسیندادیر***

قایناق : جشن ها و آداب و معتقدات زمستان ( جلد دوم ) ، انتشارات امیرکبیر ، تهران 1975 (1354 ه.ش)