شیرین و بیرچک / داستان عامیانه آذربایجان / علیرضا ذیحق

  علیرضا ذیحق

شیرین و بیرچک

داستان عامیانه آذربایجان

" اوختای " که از عشق دلی خونین داشت و مفتون مسیحا نازنینی به نام " بیرچک " بود ، وصل یار را اگر درخواب نیز می دید باور نمی کرد .

زخم و زبان ایل و تبار نیز به خاطر عشق او به یک دختر ارمنی یش از پیش رنجورش می کرد و هرچه می گفت که این کاردل است و گناه من نیست کسی اعتنا نمی کرد .اما اوختای ، بی پروای نام وننگ در میان ِمردمان ِ صدرنگ ، هر روزه با دامنی پر از گل به آستان یار می شتافت و اما یار نیز ، روی خوش نشان نمی داد. روزی بغض اش به هایهای گریه شکست و به بیرچک گفت :

  علیرضا ذیحق

شیرین و بیرچک

داستان عامیانه آذربایجان

" اوختای " که از عشق دلی خونین داشت و مفتون مسیحا نازنینی به نام " بیرچک " بود ، وصل یار را اگر درخواب نیز می دید باور نمی کرد .

زخم و زبان ایل و تبار نیز به خاطر عشق او به یک دختر ارمنی یش از پیش رنجورش می کرد و هرچه می گفت که این کاردل است و گناه من نیست کسی اعتنا نمی کرد .اما اوختای ، بی پروای نام وننگ در میان ِمردمان ِ صدرنگ ، هر روزه با دامنی پر از گل به آستان یار می شتافت و اما یار نیز ، روی خوش نشان نمی داد. روزی بغض اش به هایهای گریه شکست و به بیرچک گفت :

" تیغ هلاک بر گیر و این صید مختصر را همینجا در خونش بغلطان که مرا از طلسم چشمانت گریزی نیست .سرپنجه ی عشقِ نگار است که یاباید خونم بریزد و یا که از این دامگه مهر نجاتم دهد! "

بیرچک گفت :

" ترک و تازی و گبر و کافر و مسلمان ، در حدیث عشق نمی گنجد و اگر واقعا عاشقی،عوض اشک  بایداز چشمانت صلابت ببارد و در ساز و نغمه و نوا چنان بکوشی که سِحرِ این طلسم را چاره ای جز الحان خوش آهنگ و موسیقی نیست . باید از زلال چشمه های معرفت بنوشی و با آبشاری از نغمه و ترانه باز آیی تا ببینم مهرورزی ات ، با صحرای دلم چه می کند!"

اوختای که تاکنون جز اخم و تخم دلبر، لبخند مهری در چهره ی دلدار ندیده بود ، خوشحال و شاد بخت ، از بیرچک وداع کرد و به گلستان ِ خلوت خیال اش پناه برد تا استادی بیابد و مشق ساز و آواز ببیند .د ر شهرشان خوی ، پیرمردی فرزانه و خلوت گزین به نام جوانشیر بود که می گفتند سر پنجه هایش در نواختن ساز ، اعجاز می کند و در جبین پُر چین و چشمان نافذش ، هزار رازِ پنهان خفته است .

اوختای به زیر گنبد بازار شتافت و  جوانشیر را دید که پشت کوره ی فولاد گری  ایستاده و بر تیغ خنجری ، دسته ای از شاخِ گوزن می نشانَد . همانطور که او مشغول کار بود ، اوختای سفره ی دل گشود و چون سخن اش تمام شد ، هیچ جوابی نشنید و به همین خاطر هم تا چند روز آزگار ، آمد و رفت و آخر سر، جوانشیر بی آن که چشم بر چشمان او بدوزدگفت:

"می روی کوه چلّه خانه و صبور و آرام، زیر درختان انجیر آن قدر به انتظار  می نشینی که  این چشم انتظاری شاید روزی ، شاید ماهی و شاید هم سالی  طول بکشد .نغمه و نوای زنی در صخره ها خواهد پیچید ورد او را می گیری که گم اش نکنی. نامش "شیرین "است و همدمش ، آب و باد و خاک و آتش. هرچه به من گفتی به او نیز بگو . اما قبل از رفتن ، برو پیش سازبند و سازی بگیر که هنوز مضرابی بر آن نخورده  ."

اوختای رفت و روزی که ماهها از آن روز گذشته بود ،با یاد دلبندش بیرچک و تلخ از انتظاری که هنوز به پایان نرسیده بود با دلی پُر اندوه ، نوایی از سینه اش برخاست و ناگه همصدایی دید و سایه ای که دامن کشان در کوه می رفت . سایه به سایه اش رفت و رسید به پای چشمه ساری . او نبود و اما  در امواج چشمه ،تصویری را می دید که بالا و پایین می شد .  گلچهره ای که زلفان اش عنبر می افشاند و با سازی بر دست ، میان برگها پنهان بود . اوختای سر بلند کرد و تا به شاخ وبرگ نارون چشم اش افتاد ، قبای ناز آن مهوش ، مدهوش اش کرد و وقتی به هوش آمد و آن بالا بلند را بر بالین اش دید و چنگ و چغانه بر دست اش ، آهسته و رنجور چنین گفت :

" تو شیرینی و اما، وقتی که زخمه بر ساز می زنی کارِ هزار فرهاد می کنی. ماهها بود که مونسم طبیعت بود و کار و بارم  انتظار  و امادیدنت همان و اسیرِ کمانِ ابروی تو گشتن همان . من در چاه زنخدان سوگلی ام "بیرچک " اسیر بودم و چاره هم اگر می جستم الآن بیچاره ای بیش نیستم . آمده بودم که نغمه و الحان بیاموزم و اما اکنون  ، هرچه در دل بود پاک فراموش کرده ام  . "

شیرین خندید و گفت :

" من  اگر مدهوش نیز کنم دوای آن زخمی نیستم که خود بر دلها می زنم . نگار عیاری دیگر م و یارمن کارش خطر است و عشق اش، رزمی نابرابر. او آهنگ شکارهای ناب دارد و هیچ سفره ای را بی نان و خورشت نمی خواهد . .. اما آن سازی که تو داری خود مرغی خوش الحان است و چون بر سینه اش گرفتی و تقه بر مضرابش دادی، نوای آن ترنم گر قلب بیقرارت خواهد شد و صدای تو همان اعجازی را خواهد کرد که روزی آوای جوانشیر را صیقل می داد."

دیری نپائید که اوختای ، آهنگ اسبی تیزتک شنید و شیرین را دید که چنگ و ساز برگرفته و در مه ِ قله ، چون پیکره ای از سنگ قد برافراشت . جرأتی به خود داد و زخمه بر سیم های ساز زد و تا نوایش با نغمه ها آمیخت ، کبک ها بال افشان و درناها رقص کنان، با برگ های آویشن بر نوک ،به دیداری خنیاگری آمدند که  در طواف سنگ شیرین ، سر از پا نمی شناخت .

اوختای از کوه چلّه خانه پایین آمد و شد خنیاگری سیّاح و میان ایل و تبار آن قدر گشت و گشت تا که داستان جوانشیر و پهلوانی های او را از زبان خلق شنید و دید که همه از عشق او به شیرین سخن می گویند . شیرین زنی شیر وَش که که وقتی حاکم وقت با حرامی ها هم پیمان شد و او و جوانشیر را در تنگنا قرار دادند ، بی باکانه سوی صخره ها اسب تاخت و چون در پرتگاهی بود که جز دره ای ژرف زیر پایش نبود و دشمنان نیز در کمین اش ، آرزو کرد کاش سنگی می شد و ناموس جوانشیر را اهریمنان نمی آلودند که در حال ، پیکره ای از سنگ شد و چون حرامیان در تعقیب آن غزال رعنا اسب می تاختند به هوای آن که هنوز راهی فرا رویشان گسترده است همگی به ته دره ای غلطیده و جوانشیر از مرگ رَست و اما چون شیرین را دید که با قدی برافراشته رو زین اسبش ، سنگ گردیده ، دلیران اش را گفت که از کوه به زیر آیند و عهد بندند که هر کدام به گوشه ای رفته و بذر رشادت  بر زمین  افشانند . یاران به اصرار رفتند و جوانشیر اما هفت سال تمام  چلّه نشست و تا که روزی در نگاه اش آن عروس سنگی جان گرفت و به دنبال او تا دشت سبز تاخت و پابه پای شیرین داشت اسب می تاخت که بارانی گرفت و تگرگی و اورا دیگر ندید .ازته دره به اوج قله نظر دوخت و دید که شیرین همچنان ایستاده و چون عقابی تیز چشم او را می پاید . جوانشیز خواست برگردد و اما سیلی مهیب امانش نداد و دیگر کسی او را هرگز ندید .

 امااوختای که از جوانشیر  خبر داشت دم بر نکشید و روستا به روستا آمد و تا به خوی رسید و خواست که دست و پای پهلوان را بوسه ای دهد او را ندید و همه گفتند :

"  با رفتن تو فولاد گرهم ساز خود از سینه ی دیوار گرفته و رفته است و اما  شمشیر ها و خنجرهایی که او ساخته ، دست به دست می گردند .   راستی مگر این ساز جوانشیر نیست که تو بر دست داری؟ "

اوختای که پریشان بود و مشوش ، شبی آسود و سحرگاهان به دیدار " بیرچک " شتافت و وقتی آن مهپاره ساز و آواز او را شنید ودر کلام اش کرامت و شوکت دید گفت :

" رازی است که باید بدانی. من ماههاست که خواب تو را می بینم و برای دیدن تو ثانیه ها می شمارم و اما روزی خنیاگری از اینجا می گذشت که می گفتند تا دیروز فولاد گری می کرد و او تا مرا دید گفت که نه کلیسائیان تورا خواهند پذیرفت و نه  مسجدیان او را . با نور الهی در آمیزید و پای در راه بگذارید که خداخود ،راه شما را روشن خواهد کرد . اما راستی که تو چقدر شبیه آن فولادگری ؟ اگر جوانی و برنایی ات نبود می گفتم که خواب می بینم !"

اوختای در حیرت شد و به چشمان بیرچک که نگریست گفت :

در چشمان توهم  ، نگاههای زنی خانه کرده که در چلّه خانه دیدم و اصلا خودِ خودت بودی و اما من چرا بازت نشناختم در تعجبم . "

 بیرچک که دوشادوش اوختای اسب می تاخت گفت :

" معجزه ها چشم دیدن می خواهند و حالا که از هررنگ و تعلقی آزادیم این سعادت برما مبارک باد .طبیعت  و نغمه هایش، هر چه را که آموختنی بود برمن و تو آموخته اند و حالا که شادمانه به سوی فرداها می رویم در دل من زمزمه ای از عشق است که می گوید طلسم تقدیر گسسته و جهان ، آنچنان بزرگ است که می شود  جایی دیگر بود و همچنان با کیش و عشق خود ،عاشقانه زیست و هیچ زخم زبانی هم نشنید ."

دی 1384